ارزش های انسانی و اقتصادی پیشگیری
بهداشت اولین و مهم ترین شکل ثروت انسان است. بهداشت فیزیکی، روحی و اجتماعی تمام افراد یک جامعه از منابع طبیعی و بنیادین یک ملت است.
هزینه های بهداشتی ملت ها از سال های 1950 به طور غیرقابل باور رو به افزایش بوده است. پیشرفت تکنولوژی پزشکی درمان تعداد بیشتری از بیماری ها و ناتوانی ها را عملی کرده و تولید وسایل بسیار پیشرفته تر جدید پزشکی در زمینه تشخیص و درمان رو به افزایش است. علاوه بر این امروزه تکنولوژی دانش پزشکی وجراحی می تواند بیماران سخت و مجروحان را بیشتر زنده نگهداشته و حتی به هزینه بیشتر جامعه، آنها را به سنین بالاتر نیز برساند. همگام با طول عمر بیشتر این بیماران، به افراد ورزیده تر و آموزش دیده تر برای تامین خدمات و تدارک امکانات توانبخشی و مراقبت های طولانی تر برای این بخش از جمعیت رو به افزایش جامعه، احتیاج خواهیم داشت.
می توان برنامه های بهداشتی و پیشگیری پیشرفته و موفقیت آمیزی که جنبه های هزینه و سودآوری آنها نیز مقرون به صرفه باشد برای تمام افراد جامعه تهیه نمود. این نوع برنامه ها بالقوه می توانند مانع از صرف هزینه های اضافه شده و یا حداقل رشد آنها را کندتر کند. به عنوان مثال بهبود خدمات برای مادران باردار می تواند کودکان سالم تری را به جامعه تحویل دهد و خدمات پزشکی در دوران نوزادی و کودکی می تواند کودکان سالم تری که رشد مناسب خود را به طور کامل برای کسب مهارت ها ذهنی و عملی خواهند کرد ایجاد کند. برنامه های موثر برای پیشگیری از خشونت، بروز آسیب های جسمی به کودکان و نوجوان ها نیز نیروی کار سالم تری ایجاد کرده و کاهش موارد ناتوانی را که احتیاج به خدمات خاص دارند، باعث می گردد. جایگزین کردن عادات زندگی سالم برای کودکان در همان اوائل کودکی و استمرار این عادات در دوران نوجوانی و جوانی از میزان بسیاری از بیماری ها و مرگ ها در اثر بیماری های قلب و عروق، ریوی و سرطان که بالغین را در بهترین دوران زندگی میانسالی شان مورد حمله قرار می دهد می کاهد.طبیعی است که حفظ توانایی توید اقتصادی بالغین تا مرحله بازنشستگی باید یکی از اهداف بهبود بهداشت برای پیشرفت اقتصادی باشد و بالاخره با افزایش جمعیت گروه سالمندان هر جامعه، حفظ بهداشت و توانایی مراقب از شهروندان بازنشسته برای مدت زمانی که حیات آنها ادامه دارد، از اهمیت خاصی برخوردار خواهد بود.
برای رسیدن به این هدف برداشتن یک گام برای پیشگیری ارزشی بیشتر از صدها اقدام درمانی دارد. بعضی از برنامه های پیشگیری بر حسب نوع برنامه، جمعیت زیر پوشش، نوع بیماری و اینکه نتایج کوتاه مدت و یا دراز مدت مورد نظر است، می تواند صرفه جویی پولی نیز داشته باشد. این نوع صرفه جویی برای خانواده ها و ملت ها در این دورانی که هزینه های پزشکی به خصوص هزینه های مراقبت با استفاده از وسایل پزشکی بسیار پیشرفته در حال افزایش بسیار زیاد است می تواند پیغام آور امید بخشی باشد. تنها مواردی که پیشگیری می تواند هزینه دارتر از درمان باشد وقتی است که یک حادثه یا بیماری شیوع فراوان نداشته و مرگ قبل از انجام هزینه های گزاف درمانی سررسد، ولی این حالات نیز برای فامیل و اطرفیان بیمار بسیار دردآور است.
بحث در زمینه پیشگیری نمی تواند و نباید بر اساس مسائل اقتصادی صورت گیرد. مثلا اگرچه میزان مرگ در اثر سکته قلبی از سال 1970 به بعد به شدت کاهش یافته است ولی هزینه درمان هر مورد بیماری قلبی به دلیل ابداع وسایل تشخیصی پیشرفته تر و شیوه های درمانی موثرتر، افزایش یافته است. علاوه بر این، افزایش متوسط تعداد متخصصین بیماری های قلبی، بهره اقتصادی کاهش میزان سکته های قلبی را ناچیز نموده است.
البته مقصود این نیست که به پیشرفت های علمی و یا تکامل تخصص های پزشکی بهای کم داده شود. توجیه پیشگیری در کاهش آسیب و درد، کاهش ناتوانی و آثار سوء آن و دور کردن مرگ برای مدتی از آستانه زندگی مردم است.
پیشگیری از بیماری و بهبود سلامتی مردم
تامین یک زندگی سالم و تندرست مستلزم عمل در دو جبهه است: پیشگیری از بیماری و بالا بردن سطح بهداشت. این دو برنامه به مقدار زیادی یکدیگر را پوشش می دهند ولی پیشگیری معمولا روی بیماری خاص متمرکز شده و اغلب اتکا بیشتری به نقش مستقیم صاحبان حرفه های بهداشتی دارد.
سه سطح پیشگیری
اپیدمیووژیست ها سه مرحله را در طول شکل گیری یک بیماری مشخص کرده اند که در هر یک از این مراحل می توان اقدامات پیشگیری کننده موثری را به اجرا گذاشت:
پیشگیری سطح اول
هدف پیشگیری سطح اول جلوگیری از ایجاد بیماری یا بروز آسیب های جسمی است. مثل واکسیناسیون، کاهش خطراتی که ممکن است در منازل وجود داشته باشد؛ پرهیز از مصرف مواد مخدر، کاهش عوامل خطر برای بیماری های قلبی. پیشگیری سطح اول اغلب، گروه های بزرگتر جمعیتی که در مواجهه با خطری خاص هستند هدف قرار می دهد.
برنامه های بهبود سطح بهداشت معمولاً برای پیشگیری های سطح اول تنظیم می شود، گاهی اوقات تغییر یک عادت مانع از ایجاد یک گروه از بیماری ها می شود. مثلا کمک به کودکان و نوجوانها برای آنکه سیگار کشیدن را شروع نکنند. خطر ابتلا به سرطان ریه را تا 90 درصد، خطر ابتلا به حمله قلبی را بین 30 تا 40 درصد، بیماری های مزمن ریوی را تا 90 درصد کاهش می دهد. علاوه بر این بسیاری از انواع سرطان ها، تصادف وسائل نقلیه، شیوع بیماری های حاد ریوی نزد نوجوانها در منازل کاهش می یابد.
احتراز یا محدود کردن مقدار مصرف نوشابه های الکلی یکی دیگر از فرصت تغییر شیوه زندگی است که در بسیاری از جهات باعث بهبود سلامتی می شود. افزایش حرکات ورزشی منظم و متعادل و رعایت مصرف مواد غذایی مناسب یکی دیگر از عادات مفید برای بهبود سلامتی است که مزایای فراوانی، از جمله پیشگیری از اسکلروز سرخرگی، کاهش فشار خون بالا، کاهش میزان کلسترول، کاهش خطر بروز بیماری قند در بالغین و تقویت کار قلب ودستگاه تنفس و اسکلت بدن خواهد شد.
پیشگیری سطح دوم
شامل تشخیص قبل از موقع و دخالت در پیشرفت بیماری می شود. برنامه های غربالگری مثال مناسبی برای اجرای پیشگیری های سطح دوم است مشروط بر آنکه کسانی که برای ابتلا به بیماری و یا حادثه ای خاص غربالگری شده و مثبت می شوند بلافاصله تحت برنامه های موثر مداخله ای قرار گیرند. اجرای برنامه غربالگری بدون تعقیب و دخالت موثر، هدر دادن پول بوده و هیجان و خشم جامعه را سبب می گردد.
بعضی از غربالگری های سرطان برای تشخیص توده سرطانی در مراحل رشد مقدماتی آن صورت میگیرد. غربالگری برای سرطان دهانه رحم (پاپ اسمیر) تغییرات سلولی قبل از سرطانی شدن را جستجو می کند. غربالگری برای بیماری های عفونی می تواند موارد قبل از بالینی بیماری که نیاز به درمان دارند را کشف کرده و از انتشار آن جلوگیری کند. این نکته برای افراد سالم جامعه که ممکن است در مواجهه با یک عامل در معرض آلودگی قرار گیرند بسیار مهم است. مراحل اول غربالگری ممکن است نیازی به وسائل پیشرفته و یا آزمایشگاه های بسیار مجهز نداشته باشد با سوالات دقیق و مختصری مشاهده می توان بسیاری از مشکلات را از تغذیه ای تا تنگی نفس و اسکیزوفرنی و غیره تشخیص داد.
پیشگیری سطح سوم
وقتی که یک بیماری و یا آسیب اتفاق افناده است صورت می گیرد. در این نوع پیشگیری نه تنها کوشش می شود تا از وخیم تر شدن اوضاع بیمار و ایجاد مشکلات بیشتر برای او جلوگیری شود بلکه تلاش می شود تا بیمار با استفاده از شیوه های توانبخشی در حد ممکن از نظر فیزیکی، روانی و اجتماعی توانایی پیدا کند. این نوع پیشگیری در مرحله مقدماتی از وظائف حرفه ای کارکنان پزشکی است ولی لازم است که مردم فوائد نهفته این نوع پیشگیری را دانسته و در راستای دامنه نیاز خدمات بهداشتی جامعه اولویت مناسب این خدمات را مورد حمایت قرار دهند.
دلایل واقعی مرگ
اکثرا دلیل مرگ را بیشتر بیماری هایی مانند قلب، سرطان و یا بروز تصادف در نظر می گیرند اما باید توجه داشت که حالات فوق تشخیص نهایی یک مشکل سلامتی است. مک گینن و فوئج عوامل غیر ژنتیکی که منجر به افزایش موارد مرگ می شود را مشخص کرده و نقش آنها را برای 10 علت اولیه مرگ برآورد زده اند:
- مصرف دخانیات
-کم خوری یا پرخوری (عادات غذایی)
- ناکافی بودن ورزش های مربوط به قلب و عروق
- مصرف افراطی مشروبات الکلی
- فقدان مصونیت در مقابل عفونت ها
- مواجهه با سموم و زهرها
- اسلحه گرم
- رفتار جنسی خطرناک
- ضربات وسائل نقلیه
- مصرف مواد مخدر
این عوامل در مام دنیا از عوامل موثر مرگ هستند ولی نقش نسبی آنها در رابطه با شرایط محیطی و فرهنگ محلی متفاوت است. در هر کشور با پژوهش اپیدمیولوژیکی می توان اولویت لازم را برای برنامه ریزی مشخص نمود.
البته باید توجه داشت که قرار داشتن در طبقه اقتصادی-اجتماعی بی بهره و عدم دسترسی کافی به خدمات پزشکی نیز در ایجاد مرگ دخالت دارد ولی معمولاً این دلایل به همراه رفتارهای اجتماعی فوق می باشد. مشخص است که این عوامل در ابتلا به بیماری های دراز مدت و کاستن از کیفیت زندگی نیز دارای نقش بوده و هزینه های پزشکی را تا قبل از پایان عمر بیمار به شدت افزایش خواهد داد.
