خیانت جنسی به عنوان یکی از مصادیق اباحه گری جنسی، از مسائل و معضلات فرهنگی جامعه ایران است که نگرانی اندیشمندان فرهنگی اجتماعی، سیاست گذاران و مدیران را به دنبال داشته است.
تغییر الگوی رفتار جنسی، از جمله تغییرات فرهنگی اجتماعی به وقوع پیوسته در جهان معاصر می باشد. مبانی شناختی این دگرگونی، ریشه در مدرنیته و تفکرات برآمده از آن دارد، تفکراتی همچون انسان محوری، آزادی، سکولاریسم و ... . لیبرالیسم به عنوان مجموعه ای از اندیشه های فردگرایانه، نقش بسیار مهمی در الگوی جدید رفتار جنسی داشته است. اخلاق جنسی مدرن مبتنی بر فردگرایی، لذت جویی و آزادی منجر به اباحی گری جنسی شده است.
در اباحی گری جنسی، هرنوع رفتار جنسی که باب طبع و مورد پسند فرد باشد مجاز شمرده می شود و توصیه های اخلاقی، قواعد و قوانین مدنی، عرف و رویه، شریعت و هر نوع قاعده هنجاری که ضابطه مندی رفتارهای اجتماعی را اقتضا کند و محدود کننده آزادی ایشان باشد، به اقتضای آزادی فردی، حق مخالفت با آن را برای خود محفوظ می دارند.
امروزه یکی از انواع اباحی گری جنسی، که جامعه ما نیز تحت تاثیر عواملی از آن قرار گرفته است، خیانت جنسی و بی وفایی است.
روشن است که زمینه های شکل گیری و رواج خیانت جنسی در هر جامعه، منطقه و حتی هر خانواده متفاوت است. امروزه یکی از دغدغه های برخی از خانواده های ایرانی به ویژه در شهرهای بزرگ مساله خیانت جنسی همسران است.
بی شک افزایش روند این معضل ذر جمعه ایران، تحت تاثیر مستقیم و غیرمستقیم عوامل مختلف شناخته و یا ناشناخته صورت پذیرفته است. فارغ از علل و دلائل، آنچه مسلم است اینکه موضوع اباحی گری جنسی و برقراری روابط فرازناشویی در جامعه معاصر ایران، روندی رو به رشد را نشان می دهد.
بی شک اتخاذ رویکرد واقع بینانه در شناخت این موضوع و تحلیل عوامل فردی و اجتماعی موثر در شکل گیری، رواج و گسترش آن و نیز پیامدهای این روند در جامعه مذهبی ایران، مستلزم عطف توجه جدی به طیف گسترده عوامل فردی و محیطی دخیل، تحولات به وقوع پیوسته در سطوح ساختاری، فرهنگی و سبک زندگی ایرانیان، تجربه برخی بحران های محیطی، ارتباطات گسترده میان فرهنگی با جهان، به ویژه با محوریت رسانه های جهان گستر و... است.
کتمان واقعیات، توصیف های سوگیرانه، تحلیل های مدافعانه و مصلحت اندیشانه و توجیهات سطحی نگرانه، هیچ یک گرهی از معضلات اجتماعی جامعه را باز نمی کند.
روشن است که اتخاذ هر نوع تصمیم، ارائه هرگونه راه حل و اعمال هر نوع سیاست اصلاحی و کنترلی، مستلزم شناخت توصیفی و تحلیلی صحیح، دقیق و جامع مساله موردنظر در وضعیت موجود جامعه، با بهره گیری از تکنیک های مختلف مطالعاتی و پژوهشی متناسب است. ضعف اطلاعات موجود و مطالعات انجام شده در خصوص برخی معضلات، اجرای پروژه های تحقیقاتی جدید را موجه و ضروری می سازد.
اباحی گری و اباحی گری جنسی چیست؟
اباحه در لغت به معنای مباح کردن، حلال دانستن و جایز شمردن است. در اصطلاح فقهی مباح یکی از احکام تکلیفی پنجگانه در مقابل حرام، واجب، مستحب و مکروه است.
در لغت نامه ها و فرهنگ های لغوی، تعاریف کم و بیش مشابهی از این واژه به دست داده شده است. برای نمونه در لغتنامه دهخدا ذکر شده: «اباحی: ملحدی که همه چیز را مباح شمرد. اباحیه جماعت ملحدان که چیزی را حرام و ناروا ندانند.»
در معین نیز آمده است: «اباحت عبارت است از نداشتن اعتقاد به وجود تکلیف و روا داشتن ارتکاب محرمات. اباحتی، ملحدی است که همه چیز را مباح شمرد و ارتکاب محرمات را روا داند. نیمه شی هر شبی به خانه خویش آید و صد اباحتی در پیش.»
دایره المعارف بزرگ اسلامی نیز ار دیدی پدیدارشناسانه، اباحیه را گروه هایی معرفی کرده که برخی از اعمال خلاف شرع را مباح پندارند.
از نگاه برخی اندیشمندان فرهنگی اباحی گری مترادف با لجام گسیختگی فرهنگی و ارزشی و به معنای لیبرتینیزم و آزادی، به همراه فروپاشی حریم های دینی است. برخی نیز اباحی گری را در کلان ترین سطح تعریف به معنی افزایش دامنه مباحات برای رفتارها و کاهش دایره واجبات، مکروهات و مستحبات دانسته اند.
با توجه به تعاریف فوق، مجموعه رفتارهای جنسی خارج از قواعد و هنجارهای پذیرفته شده و انتظارات جامعه را می توان نشانه اباحی گری جنسی تلقی کرد. نظر به تعدد تعاریف این تعریف در نظر گرفته شده است: «به هر نوع رابطه یا رفتار جنسی با همجنس یا جنس مخالف، که بدون ملاحظه قواعد اخلاقی، قانونی، شرعی و عرفی مرسوم و رایج در جامعه صورت پذیرد، اباحه گری جنسی گفته می شود.»
خیانت و رابطه فرازناشویی
واژه خیانت به معنای نقض پیمان و عمل نکردن به تعهداتی است که فرد از قبل به رعایت آن متعهد و ملزم شده است. لغت نامه دهخدا در بیان معنای خیانت از واژگانی همچون نقض عهد، پیمان شکای و بی وفایی سود جسته است. در مقابل این واژه معمولاً واژه وفا و وفاداری ه به معنی التزام عملی به مفاد میثاق و تعهد است به کار می رود.
در حوزه خانواده و روابط جنسی ناشی از پیمان زناشویی واژه روابط فرازناشویی، بیانگر برقراری روابط جنسی خارج از چارچوب خانواده و اقتضای پیمان زناشویی و به بیان دیگر از گونه های مختلف نقض و تخلف در التزام عملی به رعایت موازین پیمان زناشویی از سوی همسران شمرده می شود. به عبارت دیگر روابط فرازناشویی شامل برقراری روابط جنسی یک فرد متاهل با جنس مخالف خارج از چارچوب خانواده اقتضای پیمان زناشویی است.
لازم به یادآوری است که خیانت به همسر امری طرفینی و شامل خیانت زن به شوهر یا خیانت شوهر به زن می شود و از نظر قانون هر دو مصداق خیانت شمرده می شوند.
اگرچه طبق شواهد عینی و مطالعات انجام شده به لحاظ فراوانی معمولاً تعداد مردانی که به همسران خود خیانت می کنند از تعداد زنانی که به شوهران خویش خیانت می کنند بیشتر است ولی تحقیقات انجام شده توسط برخی موسسات خارجی در برخی کشورها نشان می دهد که در سالهای اخیر فراوانی زنان خیانتکار نسبت به قبل بیشتر شده است.
برای نمونه موسسه coffee and company بریتانیا، در یکی از پژوهش های خود نشان داد که از 3000 شرکت کننده،20 درصد زنان به خیانت به همسران خود اعتراف کرده اند.
زمینه های خیانت جنسی
منظور از زمینه های خیانت جنسی، آن دسته از ویژگی ها، شرایط و موقعیت هایی است که هر چند مستقیماً و مستقلاً فرد را به سوی روابط اباحه گرانه سوق نمی دهند، اما در کنار سایر عوامل، همچون انگیزه ها و التهابات جنسی و تمایل روانی به برقراری این نوع ارتباط، این زمینه ها بالقوه امکان فرورفتن در انحراف و برقراری روابط جنسی اباحه گرانه را تسهیل و تشدید می کنند.
در هر حال، مراد از زمینه های خیانت، همه آن عوامل و شرایط ذهنی و عینی است که انگیزه و تمایل به برقراری روابط جنسی غیرمجاز رادر افراد تحریک و تشدید می کند. گفتنی است که زمینه ها و شرایط، هر چند به عنوان یک ویژگی محیطی و یک عامل تسهیل کننده روابط، کم و بیش و به اشکال مختلف برای بسیاری از افراد جامعه فراهم و مهیاست اما تنها برخی افراد به دلایل عمدتاً شخصی از این زمینه ها در جهت برقراری ارتباط جنسی اباحه گرانه و کام جویی غیرمجاز بهره می گیرند.
برخی عوامل زمینه ای همچون ویژگی های شخصیتی، تیپ های روانی، ویژگی های موقعیتی، تربیت دینی و خردمایه های مذهبی، قوانین مدنی، مکانیسم های اجرای قوانین، کنترل های محیطی و ... در این خصوص چه به صورت ایجابی و چه سلبی نقش تعیین کننده دارند.
-ویژگی های شخصیتی: داشتن دفترکار مستقل، موقعیت شغلی مناسب خود یا همسر، داشتن ثروت، اشتهای جنسی، زیبایی ظاهری، مهارت های ارتباطی و...، ازجمله سطوح عینی زمینه ساز در برقراری روابط جنسی اباحه گرانه شمرده می شوند.
ویژگی های شخصی را می توان به دو دسته رفتاری و ابزاری تقسیم نمود. مراد از ویژگی های رفتاری، توانایی ویژه افراد در برقراری ارتباط اباحه گرانه است. رفتارهایی همچون جلب توجه طرف مقابل، با بهره گیری از مهارت های کلامی، نفود به حوزه احساس و غلبه بر احساسات وی، ابراز احساسات به وی در جهت جذب و کشاندن وی به سوی خود و ... .
ویژگی های ابزاری موثر در برقراری ارتباط جنسی اباحه گرانه نیز عبارتند از وضعی مالی خوب، دارا بودن موقعیت اجتماعی، زیبایی اندام و ظاهر، شیک و باکلاس بودن، وجود مکان و محلی مناسب برای برقراری این نوع ارتباط و ... .
-نقش عذاب وجدان و احساس گناه در ارتباط: احساس گناه و عذاب وجدان تنها در جد ایجاد نگرانی و کم کردن لذت ارتباط موثر بوده اما نقش بازدارندگی نداشته است.
افزون بر کنار عوامل بیرونی واجتماعی، که در هر جامعه وظیفه پاسداری از هنجارهای اجتماعی را بر عهده دارند، برخی عوامل درونی بازدارنده ای نیز در نظام های آموزشی و تربیتی و از رهگذر فرایندهای جامعه پذیری پیش بینی شده است که غالباً از آنها تحت عنوان کنترل های درونی یاد می شود.
از مهم ترین این کنترل ها که در نتیجه التزام آگاهانه و معتقدانه فرد به رعایت آموزه های الزامی و ترجیحی دین یا در پرتو ایمان و عمل صالح حاصل می شود، تقوای الهی است. وجدان اخلاقی نیز به عنوان یکی دیگر از منبهات و واعظان درونی انسان است که نسبت به نیات و اعمال ناپسند، همچون خیانت از خود واکنش نشان می دهد.
در موارد متعددی، زمینه ها و شرایط محیطی برای سوق یابی فرد به انحراف فراهم بوده و کنترل های بیرونی توان لازم برای مهار اراده طغیانگر او را ندارند، همین کنترل های درونی است که گاه در عین ضعف، می تواند با اعمال شوک های روانی، او را از ارتکاب رفتار انحرافی باز دارد.
-برخوردهای انتظامی و دولتی: سیاست ها و اقدامات حاکمیت و نیروهای انتظامی در برخورد با رفتارهای اباحه گرانه جنسی ناکارآمد بوده است.
به صورت معمول برخی نهادهای اجتماعی در جامعه، مسئول و متکفل تعلیم و تربیت، جامعه پذیری و درونی کردن باورها و ارزش های مورد اعتقاد جامعه در ساختار شخصیتی افراد جامعه می باشند.
برخی از نهادها نیز وظیفه نظارت بر محیط و کنترل روندهای اجرایی و نحوه پایبندی عملی مردم وسازمان های مسئول به رعایت ارزش ها و هنجارهای اجتماعی را به عهده دارند. وظیفه اصلی این نهادها، نظارت و مراقبت از محیط، تقویت و تشدید انگیزه در پایبندی به رعایت این قواعد، کاهش زمینه و تمایل به نقض وانحراف و در صورت ارتکاب، برخورد قانونی و قاطع با متخلفان و ناقضان حدود است.
-خردمایه های دینی: فقدان با ضعف اعتقاد و باور و اندیشه دینی و عدم پایبندی عملی به رعایت ارزش ها و احکام دینی، از جمله خیانت جنسی است.
بی تردید خردمایه های دینی نقش مهمی در کنترل رفتارهای اباحه گرانه دارند. با توجه به نقش و تاثیر هدایت در کلیت زندگی از جمله ارتباطات جنسی، وضعیت اعتقادی و عملی فرد و میزان حضور دین در زندگی او در ضمن سه مبحث مورد بحث قرار می گیرد:
1-تصور شخص از مذهبی یا غیرمذهبی بودن خود و تصور وی درباره دین و مذهب و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی. 2- نحوه پوشش و آرایش به ویژه هنگام حضور در جشن ها و مجالس مهمانی. 3- چگونگی ارتباط وی با محافل مذهبی.
نکته قابل توجه در این مورد اینکه افراد هر چند از حیث اعتقادی تفاوت هایی با یکدیگر دارند اما به لحاظ ضعف در عمل و پایبندی به هنجارهای دینی و عدم دغدغه دینی در امورات زندگی با یکدیگر اشتراک دارند.
-قوانین حقوقی: نظام های قانونی موجود به هیچ وجه نقش بازدارندگی موثر ندارند. در هر جامعه نظام های حقوقی و قوانین مصوب و نیز ضمانت اجراهای پیش بینی شده، نقش مهمی به صورت مستقیم و غیرمستقیم در هدایت کنش های متقابل، تعیین رفتارهای مرمانه و مهار نسبی تمایل به قانون شکنی یا هنجارشکنی دارند. با توجه به اینکه غالب قوانین مدنی کشور ما بر مبنای شریعت اسلام تدوین و تنظیم شده و از نظر شرع روابط فرازناشویی به شدت محکوم شده است، روشن است که میزان التفات فرد به این قوانین و جایگاه و ضمانت اجرای آنها، بالقوه نقش تعیین کننده ای در انگیزه یابی برای برقراری یا عدم برقراری روابط فرازناشویی دارد.
فارغ از صحت و سقم نظر اباحه گرانه جنسی و نیز فارغ از جایگاه، ضرورت و اعتبار فی نفسه قوانین در جامعه و ضمانت اجرای آنها، آنچه در اینجا مورد نظر است، نوع نگرش و تلقی فرد از قوانین موجود، لزوم متابعت یا سرپیچی از آنها، قدرت بازدارندگی یا عدم آن است که بالطبع در نوع رفتار او موثر است.
-ویژگی های موقعیتی: مجاورت جغرافیایی، رفت و آمد و ملاقات های متعدد شرایط ایجاد ارتباط را فراهم می کند.
ویژگی های موقعیتی یکی از زمینه های اصلی و تاثیرگذار در نقطه آغازین برقراری روابط فرازناشویی است که تقریباً در همه موارد مورد مطالعه به چشم می خورد. حضور در محیط کار یا ملاقات های متعدد در مکان های خاص جغرافیایی، زمینه های ارتباط جنسی را فراهم می سازد.
حضور مستمر و امکان ملاقات یکدیگر در ایجاد رابطه و ابراز احساسات، نقش بیدار کننده و تحریک احساسات داشته است. گاه ممکن است علایق بوجود آمده حتی برای چندسالی سرکوب شود اما در نهایت به کمک مجاورت و ارتباط مستمر در شرایط جدید و وقوع تغییر در رفتارها، فرصت ایجاد روابط اباحه گرانه فراهم آید.
حضور چندین باره در یک مکان زمینه آشنایی افراد را فراهم می سازد. وجود شرایط برای ملاقات های متعدد در محیط کار یا خارج از آن، زمینه ساز ایجاد ارتباط حتی میان افراد غیرهمکار شده است.
درباره موقعیت جغرافیایی لازم به یادآوری است که :
1-انچه از داده ها به دست می آید نقش مجاورت مکانی و سهولت دسترسی و ارتباط افراد با یکدیگر است. از این رو محیط کار صرفاً یک مصداق است.
2-علی رغم وجود عامل زمینه ای، یعنی مجاورت مکانی و قابلیت دسترسی یا ارتباط مستمر رسمی بین همکاران، شرایط برقراری چنین روابطی در هر محیط کاری امکان پذیر نیست. وجود یا عدم وجود برخی ویژگی ها در محیط کار، برقراری رابطه جنسی برای همکاران ممکن ساخته یا از آن جلوگیری می کند، مانند رعایت یا عدم رعایت قوانین تفکیک جنسیتی، وجود یا عدم وجود ناظران انسانی یا الکترونیکی، رعایت یا عدم رعایت شئون اخلاقی و معاشرتی در پوشش و گفتگوها و...، رفت و آمد زیاد یا عدم تردد ارباب رجوع، باز یا بسته بودن محیط و... . به هر حال قدر متیقن داده ها درباره ویژگی های موقعیتی این است که عامل مجاورت مکانی و ارتباط مستمر و دیدارهای متعدد، عامل زمینه ای مهمی در برقراری ارتباط است.
اخلاق دینی و ویژگی های موقعیتی
اخلاق جنسی اسلام به موضوع زمینه ها و شرایط تسهیل کننده و ترغیب کننده به انحراف، توجه شایانی کرده است. بخش قابل توجهی از توصیه های دینی با هدف پیشگیری از فرورفتن در وادی کجروی تشریع شده است. رفع برخی زمینه های فرهنگی اجتماعی لغزش و انحراف نیز جزو وظایف حاکمیت اسلامی، کارگزاران فرهگی جامعه و عموم مردم شمرده شده است.
آموزه های دینی در خصوص ویژگی های موقعیتی به اموری عمیقاً توجه داده است مانند رعایت حریم میان محرم و نامحرم، حفظ حجاب و رعایت پوشش کامل، حسن معاشرت، اجتناب از ورود سرزده به مکان های اختصاصی دیگران، لزوم پرهیز از خلوت گزینی با نامحرم، نهی از گفتگوهای خودمانی و شوخی و عادی سازی روابط، پرهیز از تجسس در امور دیگران، رعایت حدود ارتباط چهره به چهره، پرهیز از مصافحه و تماس جسمی و فیزیکی، عدم استفاده از آرایش و تزئینات جاذب و فریبنده، عدم صدور رفتارهای اغواگرانه و تحریک کننده و... . بی شک رعایت اینگونه موارد در برقراری ارتباط سالم بسیار موثرند.
عفت، محور رفتارهای انسانی
دستورات و توصیه های اسلام در روابط انسانی میان نامحرمان، همه بر حول یک اصل مهم دوران دارد و آن عفاف است. رعایت حریم عفاف توسط جمع یا اکثریت نقش بسیار مهمی در حفظ عموم از فرو رفتن در انحراف و گناه و فساد جنسی دارد. تک تک مومنان حتی با فرض عدم رعایت جمع نیز ملزم و مکلف به رعایت این اصلند. بی شک در حفظ طهارت روحی آنها و دور ماندن از آلودگی های محیطی نقش مهمی دارد. از جمله مصادیق عفت، عف در معاشرت است.
حضور بانوان و مشارکت آنان در موقعیت ها و نقش های مختلف فرهنگی و اجتماعی، ضرورت اجتماعی و اجتناب ناپذیر است. جامعه مدرن، در مقایسه با جامعه سنتی به دلایل برخی تحولات زمینه ها و انگیزه های این حضور را به طور کمی وکیفی شدت بخشیده است. حضور اجتماعی زنان به طور قهری زمینه ارتباط، معاشرت، گفنگو، همکاری و اختلاط آنان را با مردان نامحرم را اجتناب پذیر کرده است.
اسلام در عین موافقت اجمالی با اصل حضور اجتماعی زنان و نقش آفرینی فعال و موثر آنها در این عرصه فراتر از محیط خاواده و نقش های متعارف همسری، مادری و دختری محول، این حضور را به رعایت حریم های فقهی و اخلاقی و بایسته های ارزشی وهنجاری خاصی مقید و مشروط ساخته است.
دلالت های زمینه ای را می توان در سه لایه سطوح عینی(مربوط به ابزارهای مادی و توانایی های رفاتری و نیز ویژگی های موقعیتی افراد)، کنترل های درونی(شامل دو محور خردمایه های دینی و احساس عذاب وجدان) و کنترل های بیرونی (شامل برخوردنیروهای دولتی و قوانین حقوقی موجود) دسته بندی کرد .
در نتیجه زمینه های اجتماعی موثر در روابط فرازناشویی در جامعه ایران، در سه محور اصلی زمینه های عینی، کنترل درونی و کنترل های بیرونی عنوان بندی شدند. این زمینه ها شامل برخی از ابزراها وامکانات مادی ،مهارت های رفتاری و ویژگی های شخصیتی اند.
برخی نیز به موقعیت اهی اجتماعی و ظرفیت های حقوقی و قانونی کشور مربوط می شوند. با توجه به تحلیل ها و نتایج بدست آمده به نظر می رسد که برای کاهش روابط فرازناشویی باید به اصلاح زمینه های مذکور اهتمام شود و سیاست گذاری های فرهنگی و اجتماعی مناسب با هدف تامین این مهم در حد امکان صورت پذیرد.
مهم ترین عاملی که طبق مطالعه، نقش مهمی در جلوگیری از روابط فرازناشویی و اشاعه آن دارد، تقویت کنترل های درونی و بیرونی است که در ضمن پیشنهادات ذیل بدان توجه داده شده است:
1-نگاه مسئولانه وکارشناسانه به موضوع انحرافات جنسی در جامعه و پرهیز از سطحی نگری، ساده انگاری، ارائه راه حل های غیرممکن و غیرکارشناسانه، تمسک به توجیهات غیرقابل قبول و در نهایت پاک کردن صورت مساله.
2-سرمایه گذاری جدی در تقویت فرهنگ دینی و آموزه های اسلامی و نقش کارکردی آنها در شخصیت سازی، مراقبت های اخلاقی، تربیت جنسی، غیرت ورزی، رعایت حیا و عفاف و در کل مهار انحرافات محیطی به طور عام و انحرافات جنسی به طور خاص.
3- بازنگری مناسبات دولت و نهادهای مسئول با نها خانواده در عرصه هایی مثل تسهیل شرایط ازدواج، ارائه خدمات مشاوره ای، افزایش مهارت های زندگی، افزایش مهار های ارتباطی، حل معضل بیکاری، تفکیک محیط های شغلی، هشداردهی در خصوص آسیب های محیطی، اعمال حساسیت در خصوص ارتباطات برون خانوادگی، اصلاح زمینه های محیطی تشدید کننده طلاق، حمایت از قربانیان طلاق، تقویت کنترلهای غیررسمی همچون امر به معروف و نهی از منکر، اعمال نظارت دقیق در محصولات فرهنگی و رسانه ای مورد استفاده عموم به ویژه محصولات وارداتی و ...
4- برجسته سازی خطرات قطعی و محتم اشاعه ارتباطات جنسی اباحه گرانه از طریق رسانه های جمعی و اعمال شوک های محیطی پیاپی و ایجاد حساسیت در افکار عمومی.
بیشتر بخوانیم:
تاثیر عوامل اجتماعی بر بلوغ زودرس دختران
آنتونی گیدنز و عصر مدرن واپسین
عوامل موثر اجتماعی بر ازدواج دختران
