چون علاقه اصلی راتر پیش بینی رفتار انسان است، چهار متغیر را توصیه کرد که برای پیش بینی های دقیق در هر موقعیت خاص باید آنها را بررسی کرد. این متغییرها عبارتند از: پتانسیل رفتار، انتظار، ارزش تقویت مو موقعیت روان شناختی.
پتانسیل رفتار به احتمال اینکه رفتار خاصی در موقعیت به خصوصی روی دهد، اشاره دارد؛ انتظار توقع فرد برای تقویت شدن است؛ ارزش تقویت اولویتی است که فرد برای تقویت خاصی قائل است؛ موقعیت روان شناختی به الگوی پیچیده نشانه هایی اشاره دارد که فرد آنها را در مدت زمان خاصی درک می کند.
پتانسیل رفتار
پتانسیل رفتار (BP) به طور کلی این احتمال است که پاسخ خاصی در زمان و مکان خاصی روی خواهد داد. در هر موقعیت روان شناختی، تعدادی پتانسیل رفتار با نیرومندی مختلف وجود دارد.
برای مثال زمانی که زنی به سمت یک رستوران می رود، چندین پتانسیل رفتار دارد. امکان دارد او بدون توجه به رستوران از کنار آن رد شود؛ عمدا به آن توجهی نکند؛ توقف کند و غذا بخورد؛ درباره اینکه وارد آن بشود و غذا بخورد فکر کند اما به راه خود ادامه دهد؛ ساختمان و محتویات آن را وارسی کند با این فکر که آن را بخرد؛ یا اینکه متوقف شود و به داخل برود و به صندوق دستبرد بزند.
برای این زن در این موقعیت، پتانسیل برخی رفتارها نزدیک به صفر، برخی بسیار محتمل و برخی دیگر بین این دو حد نهایی خواهد بود. چگونه می توانیم پیش بینی کنیم که کدام رفتارها به احتمال خیلی زیاد یا خیلی کم روی خواهند داد؟
پتانسیل رفتار در هر موقعیتی حاصل انتظار و ارزش تقویت است. کسی که دوست دارد بداند آیا این زن به جای خریدن از رستوران یا غذا خوردن در آن به صندوق دستبرد خواهد زد، می تواند انتظار را ثابت نگهدار و ارزش تقویت را تغییر دهد.
اگر هر یک از این پتانسیل های رفتار، 70 درصد انتظار تقویت شدن به همراه داشته باشد، در این صورت فقط بر اساس ارزش تقویت هر یک می توانیم احتمال وقوع نسبی آنها را پیش بینی کنیم. اگر سرقت مسلحانه از صندوقدار ارزش تقویت مثبت بیشتری از سفارش دادن غذا یا خریدن رستوران داشته باشد، در این صورت، این رفتار پتانسیل وقوع بیشتری دارد.
روش دوم پیش بینی کردن این است که ارزش تقویت را ثابت نگهداریم و انتظار را تغییر دهیم. اگر کل تقویت های حاصل از هر رفتار احتمالی ارزش برابری داشته باشد در این صورت رفتاری که بیشترین انتظار تقویت را دارد به احتمال بیشتری روی می دهد.
به عبارت دیگر اگر تقویت حاصل از دستبرد زدن به صندوق، خریدن رستوران و سفارش دادن غذا ارزش مساوی داشته باشند، در این صورت پاسخی که به احتمال بیشتری تقویت را تولید خواهد کرد، بیشترین پتانسیل رفتار را دارد.
راتر رفتار را به صورت گسترده ای تعریف می کند که به هر پاسخ، آشکار یا ناآشکاری اشاره دارد که بتوان آن را به طور مستقیم یا غیرمستقیم مشاهده یا اندازه گیری کرد. این برداشت جامع به راتر امکان می دهد که ساختارهای فرضی مانند تعمیم دادن، مشاله گشایی، تفکر، تجزیه و تحلیل و غیره را رفتار به حساب آورد.
انتظار
انتظار (E) به توقع فرد در این باره اشاره دارد که تقویت یا مجموعه تقویت های خاصی در موقعیت به خصوصی وجود خواهد داشت. این احتمال، آن گونه که اسکینر معتقد بود، به وسیله تاریخچه تقویت های فرد تعیین نمی شود، بلکه فرد به صورت ذهنی آن را تصور می کند.
البته تاریخچه عامل کمک کننده است اما حتی اگر فرد صادقانه باور داشته باشد که تقویت یا تقویت های مشخصی به پاسخ خاصی وابسته هستند، تفکر غیرواقع بینانه، انتظارات مبتین بر فقدان اطلاعات و خیال بافی ها نیز در این امر دخالت دارند.
انتظارات می توانند کلی یا خاص باشند:
انتظارات کلی (GEs) از طریق تجربیات قبلی در مورد پاسخی خاص یا پاسخ های کشابه آموخته می شوند و بر این عقیده استوار هستند که رفتارهای خاصی تقویت مثبت به دنبال خواهند داشت. برا ی مثال دانشجویانی که قبلاً خوب درس خوانده اند و با نمرات عالی تقویت شده اند، در مورد پاداش آینده انتظار کلی خواهند داشت و در موقعیت های تحصیلی گوناگون سخت تلاش خواهند کرد.
انتظارات خاص به صورت E’ مشخص می شوند. در هر موقعیتی، انتظار تقویت خاصی به وسیله ترکیب انتظار خاص و انتظار کلی تعیین می شود. برای مثال امکان دارد دانشجویی انتظار کلی داشته باشد که اگر به اندازه خاصی درس بخواند با نمرات خوب تقویت خواهد شد اما شاید باور داشته باشد که مقدار برابر درس خواندن در کلاس زبان فرانسه غیرضروری خواهد بود.
انتظار موفقیت کامل حاصل انتظار کلی و انتظار خاص فرد است. انتظار کامل، مقدار تلاشی را که افراد صرف دنبال کردن هدف شان می کنند، تعیین میکند. کسی که برای موفقیت در به دست آوردن شغلی آبرومند انتظار کامل پایینی دارد، احتمالا برای آن تلاش نمی کند در حالی که فردی که انتظار موفقیت بالایی دارد، تلاش زیادی به خرج میدهد و در صورت مواجه شدن با موانعی بر سر راه رسیدن به هدف هایی که دست یافتنی به نظر می رسند، استقامت به خرج می دهند.
ارزش تقویت
متغیر دیگر در فرمول پیش بینی، ارزش تقویت (RV) است که منظور از آن ترجیحی است که فرد برای یک تقویت قایل است زمانی که احتمال وقوع تعدادی تقویت متفاوت مساوی باشد. ارزش تقویت را می توان با دستگاه سکه ای دارای تعدادی گزینه مثال زد که همگی ارزش یکسانی دارند. خانمی که به سراغ دستگاه سکه ای می رود، برای اینکه نوشابه یا چاشتی را دریافت نماید، می تواند و مایل است 75 سنت پرداخت کند.
دستگاه سکه ای نمونه ای عالی است زیرا احتمال اینکه پاسخ این خانم تقویت به دنبال داشته باشد، 100 درصد است. بنابراین انتظار تقویت او برای آب نبات چوبی، چیپس ذرت، چیپس سیب زمینی، ذرت بو داده، چیپس مکزیکی و شیرینی دانمارکی برابر هستند. پاسخ او یعنی اینکه کدام شاسی را فشار دهد، با ارزش تقویت هر چاشت تعیین می شود.
در صورتی که انتظارات و متغیرهای موقعیتی ثابت باشند، رفتار به وسیله ترجیحی که فرد برای تقویت ها قائل است، یعنی ارزش تقویت، شکل می گیرد. البته در اغلب موقعیت ها، انتظارات به ندرت برابر هستندن و پیش بینی دشوار می شود، زیرا که هم انتظار و هم ارزش تقویت می تواند تغییر کند.
برای مشخص کردن ارزش تقویت، باید جنبه های مثبت و منفی تقویت در نظر گرفته شود. راتر با اسکینر موافق است که تقویت مثبت هر رویدادی است که احتمال وقوع دوباره پاسخ را در شرایط مشابه یا یکسان، افزایش می دهد. با این حال تعریف او از تقویت منفی متفاوت است.
در حالی که اسکینر تقویت منفی را به صورت حذف محرک ناخوشایندی تعریف کرد که احتمال وقوع رفتار خاصی را افزایش می دهد، راتر این اصطلاح را برای اشاره به هر رویدادی که ارزش گذاری منفی شود به کار برد. بنابراین از نظر راتر تقویت منفی مانند تنبیه است و احتمال وقوع دوباره رفتاری خاص را کاهش می دهد.
چه چیزی ارزش تقویت را برای هر رویداد، موقعیت یا عمل تعیین می کند؟
اولاً برداشت فرد در ارزش مثبت یا منفی رویداد دخالت دارد. راتر این برداشت را تقویت درونی نامید و آن را از تقویت بیرونی متمایز کرد که به رویدادها، شرایط، یا اعمالی اشاره دارد که جامعه یا فرهنگ فرد برای آن ارزش قائل است.
تقویت های درونی و بیرونی می توانند با یکدیگر هماهنگ یا در تضاد باشند برای مثال اگر فیلم های پرطرفداری را دوست داشته باشید، یعنی همان هایی را که اغلب افراد دوست دارند، در این صورت تقویت های درونی و بیرونی برای دیدن این فیلم ها هماهنگ هستند. با این حال اگر سلیقه شما در مورد فیلم ها با سلیقه دوستان تان در تضاد باشد، پس تقویت های درونی و بیرونی مغایرت دارند.
عامل دیگری که در ارزش تقویت دخالت دارد، نیازهای فردی است. عموماً وقتی نیازی که تقویت خاصی آن را ارضا می کند، قوی تر باشد، ارزش آن تقویت بیشتر می شود. کودکی که شدیداً گرسنگی کشیده از کودکی که نسبتاً گرسنه است برای یک کاسه سوپ ارزش بیشتری قائل است.
تقویت ها طبق پیامدهای مورد انتظار برای تقویت های آینده نیز ارزش گذاری می شوند. راتر معتقد است انسان ها می توانند برای پیش بینی کردن رویدادهایی که به هدف آینده منجر می شوند از شناخت استفاده کنند و این هدف نهایی به ارزش تقویت هر رویداد کمک می کند. تقویت ها به ندرت مستقل از تقویت های مرتبط با آینده روی می دهند، بلکه به صورت زنجیره های تقویت-تقویت ظاهر می شوند که رارت آنها را دسته های تقویت نامید.
انسان ها هدف گرا هستند، آنها پیش بینی می کنند که اگر به صورت خاصی رفتار کنند به هدف می رسند. هدف هایی که بالاترین ارزش تقویت را دارند، از همه مطلوب ترند. با این حال، میل به تنهایی برای پیش بینی کردن رفتار کافی نیست. پتانسیل هر رفتاری، حاصل انتظار و ارزش تقویت به علاوه موقعیت روان شناختی است.
موقعیت روان شناختی
موقعیت روان شناختی (S)، چهارمین متغیر در فرمول پیش بینی، بخشی از دنیای درونی و بیرونی است که فرد به آن پاسخ می دهد. این با محرک های بیرونی مترادف نیست، هر چند که رویدادهای محیطی معمولاً برای موقعیت روان شناختی با اهمیت هستند.
رفتار نه حاصل رویدادهای محیطی است نه صفات شخصی، بلکه ازتعامل شخص با محیط معنی دارش حاصل می شود. اگر محرک های محیطی به تنهایی رفتار را تعیین می کردند، در این صورت دو نفر به محرک های مشابه دقیقاً به یک صورت پاسخ می دادند.
اگر صفات شخصی مسبب رفتار بودند پس فرد به رویدادهای متفاوت به صورت باثبات و مشخصی پاسخ می داد. چون هیچ یک از این شرایط معتبر نیستند پس چیز دیگری غیر از محیط یا صفات شخصی باید رفتار را شکل دهد. نظریه یادگیری اجتماعی راتر تاکید دارد که تعامل شخص با محیط عامل مهمی در شکل دهی رفتار است.
موقعیت روان شناختی مجموعه پیچیده ای از نشانه های تعامل کننده است که در هر مقطع زمانی خاص بر فرد تاثیر می گذارد. افراد در خلأ رفتار نمی کنند بلکه به نشانه های موجود در محیط درک شده خود پاسخ میدهند. این نشانه ها، انتظارت خاصی را برای زنجیره های رفتار-تقویت و زنجیره های تقویت-تقویت در آنها ایجاد می کنند.
مدت زمان این نشانه ها می تواند خیلی کوتاه یا خیلی طولانی باشد، بنابراین موقعیت روان شناختی از لحاظ زمانی محدود نیست. برای مثال موقعیت زناشویی یک نفر می تواند در مدت طولانی نسبتاً ثابت باشد، در حالی که موقعیت روان شناختی راننده ای که در جاده یخ زده کنترل اتومبیل خود را از دست داده است، بسیار کوتاه باشد.
برای اینکه احتمال پاسخ مشخصی را تعیین کنیم، باید موقعیت روان شناختی را همراه با انتظارات و ارزش تقویت در نظر بگیریم.
فرمول پیش بینی اساسی
راتر به عنوان وسیله ای فرضی برای پیش بینی رفتارهای خاص، فرمولی اساسی را ارائه کرد که هر چهار متغیر پیش بینی را در بر می گیرد. این فرمول وسیله ای ایده آلیستی برای پیش بینی است و در عمل نمی توان برای پیش بینی کردن روی آن حساب کرد.
مورد لاژوان دانشجوی سرآمدی را در نظر بگیرید که مشغول گوش کردن به سخنرانی کسل کننده و طولانی یکی از استادان خودش است. با در نظر گرفتن نشانه های درونی کسالت و نشانه های بیرونی مشاهده هم کلاسی هایی که در حال چرت زدن هستند، احتمال اینکه لاژوان با قرار دادن سرش روی میز به قصر خوابیدن، به این نشانه ها پاسخ دهد، چقدر است؟
موقعیت روان شناختی به تنهایی مسبب رفتار او نیست، بلکه این موقعیت با انتظار او برای تقویت به علاوه ارزش تقویت خواب در این موقعیت خاص، تعامل می کند. پتانسیل رفتار لاژوان را می توان به وسیله فرمول اساسی راتر برای پیش بینی رفتار هدف گرا، ارزیابی کرد. به این صورت که:
وقوع پتانسیل رفتار X در موقعیت 1 در رابطه با تقویت a حاصل این انتظار است که رفتار X را در موقعیت 1 و ارزش تقویت a را در موقعیت 1 به دنبال داشته باشد.
این فرمول در مورد مثال فوق به این صورت به کار می رود: احتمال این که (پتانسیل رفتار یا BP) لاژوان سرش را روی میز بگذارد (رفتار X) در کلاسی کسل کننده است و سایر دانشجویان در حال چرت زدن هستند (موقعیت روان شناختی یا s1) با این هدف که بخواند (تقویت یا ra)، حاصل انتظار او در این باره است که چنین رفتاری (EX) خواب را (ra) در این موقعیت کلاسی خاص (s1) به دنبال خواهد داشت، به علاوه مقدار تمایلی که او برای خوبیدن (ارزش تقویت یا Rva) در این موقعیت خاص (s) دارد. از آنجایی که ارزیابی هر یک از این متغیرها از بررسی علمی رفتار انسان خارج است، راتر برای پیش بینی رفتارهای کلی، پیش بینی کلی را ارائه داد.
بیشتر بخوانیم:
مراحل رشد روانی- اجتماعی از دیدگاه اریکسون
روان درمانی درمانجو مدار راجرز
