نقاشان زینتگر کلیساها به احتمال قوی از سنت طولانی تصاویر نسخه های خطی که در مصر زمان فراعنه تهیه شده بودند و یونانیان هلنی اسکندریه آنها را بسی کاملتر کردند، سودها جسته اند، هنرمندان کنستانتینی ،احتمالا هزاران متن سرشار از موضوعات مصور به شیوه عبریان، یونانیان و مسیحیان یا هر سه اینها را در اختیار داشتند.
کنستانتین دانشمندان و ادبای بسیاری را از اسکندریه به رم آورد و کتابخانه ای تشکیل داد که این دانشمندان و ادبا در آن تدریس می کردند، او بخشنده سخاوتمند نسخه های خطی بسیاری به کلیسا بوده است. به همین علت جای شگفتی نیست که قسطنطنیه به مرکز علوم سنتی و مسیحی انتقال یافته و از طریق نسخه برداری و نسخه برداری های مکرر از نسخه های خطی در طی صدها سال تبدیل شد.
انتشار و نگهداری نسخه های خطی، در نخستین سال های امپراتوری پیشین، از کمک ها و از تسهیلات یک اختراع مهم برخوردار شد. نسخه طوماری و بلند مورد استفاده مصریان، یونانیان و رمیان که از پاپروس شکننده مصری ساخته می شد جایش را به کتاب پوستی یا کودکس داد که تقریباً همانند کتاب امروزی از صفحات جداگانه که از یک طرف به هم چسبیده بودند و جلد نیز داشتند تشکیل می شد.
پاپیروس جایش را به ولوم (پوست گوساله) و کاغذ پوستی (پوست بره) داد که سطح شان برای نقاشی از سطح پاپیروس مناسب تر بود.
این تغییرات در دوام، تکثیر و قطع متون شدیداً موثر بودند و امکان نگهداری مدارک تمدن باستانی را فراهم آوردند، و می شد متون مزبور را حتی اگر تعدادشان کم می بود، صدها سال در بایگانی گذاشت و به دست فراموشی سپرد.
از متون مقدس و از عکس های آنها به صادقانه ترین شکل ممکن نسخه برداری می شد. پس از آنکه آباء بزرگ کلیسای شرقی استفاده از جنبه آموزشی تصاویر در کتاب ها و کلیساها را توصیه کردند، اهمیت عکس در مقایسه با متن مربوط به خودش، چندان کمتر به شمار نمی رفت.
گذار از تومار به کتاب پوستی یعنی از سلسله تصویرهایی روایتی به یک سلسله عکس های مجزا، را می توان در دو نسخه متعلق به دو تاریخ متفاوت که نسخه متاخر همچنان بازتابی از مراحل کار و تهیه تومار است، مشاهده کرد.
مینیاتوری از نسخه ویرژیل موزه واتیکان از اوایل سده پنجم و کهن ترین متن نقاشی شده شناخته شده، از لحاظ موضوع به دوره پیش از مسیحیت تعلق دارد و صصنه ای از گئورگیکس یا شعرهای دهقانی اثر ویرژیل را شبیه سازی کرده است، در این صحنه برزیگری نشسته را در سمت چپ می بینیم که هنر کشاورزی را به بردگانش می آموزد و در همان حال ویرژیل در سمت راست ایستاده است به تعالیم وی گوش می دهد و آنها را یادداشت می کند. آدمی به یاد کمال مطلوب گردانی زندگی روستایی و طبیعت توسط رومیان می افتد.
سبک کار به دوره باستانی پسین رمبوط می شود و منظره های پومپوی را در نظر زنده می کند. اشارات تند و امپرسیونیستی که وجود فضا و هوا را به بیننده القا می کنند، ویلای کوته نمایی شده در پس زمینه، پیکره های کوچک و پر جنب و جوش در محیط باز و بزرگ، جملگی از ویژگی های آشنای نقاشی عمیق نمایانه رومی هستند.
قاب سیاه و سنگینی که یک حادثه تنها را مجزا می کند در سبک های پومپئی وجود دارند، این شیوه متضاد نسخه سفر آفرینش موزه وین است که در آن از پیوستگی یک کتیبه، در این مورد از یک تومار، استفاده می شود. در حادثه ای که از سفر پیدایش نمایانده شده، یوسف را می بینیم که از برادرانش که او را به جای نمی آورند در مصر یعنی در کشوری استقبال می کند که خودش به مقام عزیز یا فرمانروای آن رسیده است. آنها با حالی نزار و گرسنه از اسرائیل آمده اند و یوسف که سنگدلی برادرانش را از یاد برده است به ایشان اجازه میدهد به گردآوری غذا بپردازد. او که غرق عواطف شده به پشت پرده ای رفته است تا بگرید.
در اینجا سه حادثه مجزا شبیه سازی شده اند و یوسف در دوتای آنها حاضر است. احتمال زیاد می رود که این تصویر از یک تومار پیوسته بریده شده باشد زیرا چنین به نظر می آید که از سمت چپ و راست نیز ادامه خواهد یافت. با آنکه در اینجا چنین کاری صورت نگرفته است، غالبا تصویرها را از تومارها می بریدند و به صفحات کتاب پوستی می چسباندند.
پیکره ها از نوع پیکره های کوچک شده هلنی اند و در فضایی خنثی و فاقد هرگونه منظره در تلاشند و به شیوه تصاویر نیمرخ نمایی کار می کنند که داستان را با اختصار هرچه تمام تر باز می گوید. با آنکه تصاویر مزبور فقط از لحاظ روایتی اهمیت دارند، خود صفحه بسیار پرشکوه است و زمینه ای از رنگ ارغوانی سیر با حروف نقش نقره ای دارد.
تجملی بودن تزئینی که بیش از پیش در کتاب های مقدس ظاهر خواهد شد، پیکره های آدمیان را در خود جذب می کند یا نقش و مقامی درجه دوم را به آن می دهد. آنچه بیش از همه اهمیت پیدا خواهد کرد زیبایی معنوی متن و زیبایی مادی وسیله ای است کهدر خدمت آن قرار می گیرد و بر شدت و قدرتش می افزاید.
تلألو اشیا مقدس، فرزانگانی که در میان آتش مقدس خداوند ایستاده اند، هدف و مضمون هنر بیزانسی می شود.
بیشتر بخوانیم:
جنگ های بزرگ تاریخ - شکست خسروپرویز از هراکلیوس
