با سقوط قسطنطنیه به دست ترکان عثمانی، جهان پهناور هنر و فرهنگ یونان باستان که در امپراتوری روم شرقی حفظ شده بود، اکنون در دسترس غرب مسیحی قرار گرفته بود. دربارهای شاهان، پاپ ها و دانشگاه ها، هنرمندان و نویسندگان تحت تاثیر هنر و ادبیاتی قرار گرفتند که از گذشته باز شده بود. دسترسی به این گنجینه های کلاسیک نشانه پایان ترکیب قرون وسطی و ظهور شیوه نوینی از آگاهی بود که به سده شانزدهم امتداد یافت.
کشف آمریکا و راه یافتن به آسیا و هندوستان نه تنها معلومات جغرافیایی را بسط داد که میدان گسترده ای برای تفحص اروپاییان فراهم کرد و جنب و جوش ویژه ای در آنان برانگیخت.
دانشمندان و متفکران این دوره اندک اندک پایه های جهان بینی نو را برای طبقه نوخاسته بورژوازی استوار می ساختند. دانش های طبیعی، اندیشه آزاد، رویکرد عقلانی و دلبستگی به این جهان و زندگی این جهانی را در دامان خود می پروراندند و درست به همین سبب دانشمندان نخستین هدف و مهم ترین وظیفه خود را از همان آغاز، آشکار و نهان، پیکار با جهان بینی کلیسای کاتولیک روم می دانستند. از سده های چهاردهم میلادی به بعد نمونه های برخورد کلیسای مزبور را با آموزش های اروپایی فراوان می توان یافت.
سرانجام نهضت دینی مارتین لوتر زیر عنوان پروتستان گرایی یا اصلاح مذهبی از یک سو و جنبش کالون به نام کالون گرایی از سوی دیگر، جهان بنی دینی نوینی را در برابر جهان بینی کلیسای کاتولیک برای طبقات نوین پدید آوردند. البته خرد و اندیشه نوین این پیروزی ها را به آسانی و آرامی به دست نیاورد.
پیکار میان عناصر بورژوایی و نیروها و نمایندگان اجتماعی و اندیشه های فئودالیته قرون وسطی همیشه پیروزی به دنبال نداشت. این پیکار پیوسته همراه با واپس نشینی ها و نیز پیشرفت ها بود و با این همه توانسته بود بندهایی را که کلیسای کاتولیک و نماینده اجتماعی آن، نظام فئودالی، بر دست و پای انسان ها نهاده بودند کم و بیش سست گرداند.
بیشتر بخوانیم:
مکتب فرانکفورت و نظریه انتقادی
مارتین لوتر و ژان کالون از پیشگامان رفورماسیون
رفورماسیون در فلسفه جوردانو برونو
