اجرای نمایش های مذهبی در خارج از کلیسا از سده 12 آغاز شد. پیش از پایان سده 14 گروه های نمایشی بومی-مذهبی که نمایشگرانی سیار بودند به وجود آمدند لذا بین مورخان رسم بر این است که سال های بین 1200 و 1350 را به عنوان سالهای گذار از نمایش های عبادی به نمایش های بومی بشناسند.
هنگامی که اجرای نمایش در خارج از کلیسا رواج یافت، این گروه ها نمایش های کوتاه را به تدریج در هم ادغام کرده، نمایش های بلندی ساختند و ضمناً زبان نمایش را هم به زبان بومی ترجمه کردند. از آنجا که این نمایش ها به تدریج توسط اشخاص بومی و محلی اجرا می شدند، لذا نتیجه کار چیزی متفاوت از منظور اصلی از آب در آمدند.
سند معتبری که این نظریه را تایید می کند و دارای جنبه داروینیسم فرهنگی، نمایشنامه اسرار آدم ابوالبشر نام دارد و معمولاً آن را به تاریخ 1150 نسبت میدهند. از شرح جزئیات اجرایی این نمایشنامه پیداست که در خارج از کلیسا اما در جوار آن، اجرا می شده است.
متن نمایشنامه دارای سه بخش اصلی است: بخش اول مربوط به آدم و حواست، بخش دوم درباره هابیل و قابیل، بخش سوم یک نمایش سنتی پیامبران است که در آن چهره هایی از عهد عتیق، ظهور حضرت مسیح را پیشگویی می کنند.
در دو قسمت اول دیالوگ به زبان فرانسه است اما شرح حرکت صحنه و آوازهایی همسرایی به زبان لاتین نوشته شده، در قسمت نهایی بخش های مربوط به کتاب مقدس و گفتار پیامبران ابتدا به زبان لاتین و سپس به زبان بومی بیان شده اند.
روشن نیست که بازیگران این نمایش روحانیان بودند یا مردم عادی، و نیز معلوم نیست که این نمایش در کجا و کی اجرا شده است. این نمایشنامه در مقایسه با درام های عبادی عقب افتاده اما از نظر مجموعه نمایش های سیار بومی، پیشرو به نظر می رسد و موید این نظر است که تحول به سوی بومی شدن درام، تحولی تدریجی بوده است.
متاسفانه درباره تغییرات نمایش تا 200 سال پس از این دوره سند دیگری به دست نیامده است و همین فقدان مدارک کافی شاید توضیح دهد که اولاً این گونه نمایش ها جزء تفکیک ناپذیری از مراسم کلیسا نبوده اند، ثانیاً از جانب هیچ سازمان غیرمذهبی دیگری نیز حمایت نمی شدند.
نقطه نظر سنتی مبتنی بر تحول تدریجی درام های عبادی قبول عام نیافته است. در سال های اخیر و.ا.کولف و دیگران مباحثی را پیش کشیده اند حاکی از آنکه نمایش های سیار (مجموعه های نمایشی)، کاملا مستقل از درام های عبادی تحول یافتند و شباهت هایی که بین نمایشهای عبادی و نمایش های به اصطلاح نیمه مذهبی وجود دارد، ارتباط مستقیمی با یکدیگر ندارند، جز آنکه هر دو از انجیل و ادبیات دیگر مذهبی اقتباس شده اند.
حقیقت هر چه باشد به هر حال بین سال های 1200 تا 1400 تغییرات چشمگیری در درام مذهبی به وجود آمد. در آغاز نمایش ها معمولاً در طول ماه های بهار و تابستان به صحنه می آمدند، یکی از آن رو که هوا مناسب تر و دلپذیرتر بود و دیگر آنکه جشن تازه ای به نام کورپوس کریستی یا عید تجسد مسیح، به وجود آمده بود. این جشنواره توسط پاپ اوربانوس چهارم در سال 1264 بدعت نهاده شد، در 1300 رسمیت یافت و در 1350 تقریبا در همه اروپا برگزار می شد.
این جشنواره در پنجشنبه پس از یکشنبه عید تثلیث اجرا می شد که خود از 23 مه تا 24 ژوئن تغییر جا می داد. کورپوس کریستی برای آن به وجود آمد تا تاکید بیشتری بر توبه پذیری و رستگاری بخشی ازمراسم تبرک از طریق نان و شراب بگذارد. از آنجا که این جشن در بینش قرون وسطایی به معنای راز هستی بود و آن را حرمت می نهاد (وحدت انسان و خدا از طریق مسیح و رستگاری انسان از طریق شهادت مسیح) لذا می شد مه حوادث انجیل را بدون ترتیب تاریخی به آن رجوع داد.
بعلاوه برای آنکه در یک درام معنای مسیح روشن شود، لازم بود حوادث بسیاری را در آن جای داد، از جمله تولد، حوادث مربوط به زندگی مسیح، مرگ و رستگاری مسیح. همچنین غالباً روز محشر نیز که در آن اعمال بشر در دادگاه خداوند سنجیده می شودند در آن گنجانیده می شد. از این رو برگرد جشنواره کورپوس کریستی درامی کیهانی رشد کرد که همه حوادث جهان از خلقت تا روز محشر را در بر می گرفت.
پیداست نمایشی با این ابعاد نیاز به امکاناتی گسترده تر از امکانات موجود در درام های عبادی داشت. تهیه کنندگان نمایش های خارج از کلیسا فارغ از محدودیت های معماری کلیسا و موانع عبادی دیگر می توانستند تجربه کنند. نتیجه این تجربیات تنوع عظیمی بود که طی 200 سال در کار صحنه پدید آمد.
از طرفی جشنواره کورپوس کریستی به این انگیزه تاسیس شد که کلیسا را با مردم عادی و زندگی روزمره شان پیوند دهد. از این پس گروه های غیر روحانی و نمایندگان همه اقشار و اصناف (نجیب زادگان، تجار، پیشه وران و روحانیان) نیز در تهیه جشنواره کورپوس کریستی شرکت فعالی یافتند: از آن جمله است راهپیمایی همه قشر ها در سراسر شهر، با نان مقدس در دست.
بسیاری از محققان در این عمل متهورانه جمعی آغاز شرکت مردم عادی را در تئاتر می بینند که به تدریج منجر به گسترش نمایش های خارج از کلیسا گردید.
اگر چه چشنواره کورپوس کریستی انگیزه ارائه درام های فصلی و سیار گردید، اما پس از این نمایشنامه ها دیگر لزوماً به خاطر آن جشنواره نوشته یا اجرا نمی شدند. بزودی در موقعیت های دیگر نظیر عید پاک یا عید گلریزان نیز (هفت هفته پس از عید پاک) نمایش هایی اجرا می شد.
علاوه بر آن در بعضی شهرها، حتی در جشن های مقدس مربوط به شهر نیز نمایش هایی داده می شد و گاه شهرها پس از رهایی از جنگ، طاعون، خشکسالی و بلاهای دیگر نمایش های باشکوهی برپا می کردند.
یکی از تغییرات اساسی در درام این دوره، بریدن از زبان لاتین بود. که زبان محلی جایگزین آن شد. این تغییر همچنین موجب شد که قطعات آوازی به دیالوگ تبدیل کردند و بازیگران غیر روحانی جای بازیگران روحانی را بگیرند.
گزینش زبان محلی، همچنین گام بزرگی در جهت پیدایی درام ملی محسوب میشود زیرا پیش از آن زبان بین المللی کلیسایی زبان لاتین بود.
بیشتر بخوانیم:
جایگاه کمدی و میم و پانتومیم در میان رومیان
