تاریخ فرمانروایی مطلق دو قدرت ایران و رم بر جهان متمدن در قرون متوالی (پنجم قبل از میلاد تا هفتم بعد از میلاد) وارد آخرین صحنه نبرد خود شده بود. کسی گمان نمی کرد که در زمانی که شاهنشاهی ایران در اوج قدرت بود ناگهان توسط نیروهای ناشناخته ای از مرزهای جنوب غربی (اعراب) در هم کوبیده شود. اما قبل از فروپاشی امپراتوری بزرگ ایران توسط اعراب، اتفاقی مهم برای این کشور رخ داد که در قدرت یافتن اعراب نیز بی تاثیر نبود.
ضعف فرماندهی فکاس سبب شد که در 610 میلادی هراکلیتوس یا هرقل، امپراتور روم شرقی شود وی بلافاصله با تهییج افکار عمومی و شارژ روحیه وطن پرستی رمی ها در کنار فراخوانی مسیحیت علیه ایرانیان قدرتی عظیم برای خود تدارک دید و در 622 از داردانل، هلسپونت آن زمان، گذشت و به خلیج ایسوس رسید و آماده درگیری با شهر براز، سردار ایرانی، شد. نبردی سخت در گرفت و در انتها پس از 20 سال اولین پیروزی نصیب رم شد.
خسرو در سال بعد سپاه عظیمی متشکل از 40 هزار سرباز را در کانزاکا، یا ارمنستان، جمع کرد و به سایر سپاهیان خودد نیز دستور داد که در این منطقه به او بپیوندند اما هرقل در این جا دست به بهترین حرکت نظامی خود زد. وی به سرعت خود را به سپاه خسرو رسانده و نگذاشت وی از سپاهیان کمکی خود بهره ببرد.
ناگهان ورق برگشت. خسرو پرویز تا کنون در هیچ جبهه ای شکست نخورده بود سپاه خود را ترک کرد و به کوه های اطراف فرار کرد. این عقب نشینی سبب رسیدن هرقل مسیحی به شهر مذهبی و با اهمیت ارومیه یعنی محل تولد زرتشت شد و هرقل به تلافی انتقال صلیب مقدس توسط خسروپرویز از اورشلیم به تیسفون آتش مقدس ارویه را که همواره باید روشن می بود، خاموش کرد.
این عقب نشینی و شکست خسرو را به شدت عصبانی کرد، چرا که وی اعتبار خود را از دست داده بود اما او هنوز حداقل سه سپاه بزرگ دیگر در اختیار داشت. در 624 نیروهای او از جنوب وارد ارمنستان شده و هرقل یا هراکلیوس را عقیب کردند اما از بد حادثه دوباره سردار رومی بلایی سر سسا ایرانی آورد که آنها انتظار نداشتند.
برتری نیروهای ایرانی این انتظار را در خسرو ایجاد کرده بود که امپرانور رمی از خاک ایران خارج می شود اما هرقل بدون از دستدادن فرصت هر سه سپاه ایرانی را که هر کدام جدا از یکدیگر بودند در هم می شکند.
زنجیره شکست های ایران در این مجموعه نبردها گویی پایان ندارد. در 625 شهربراز، سردار ایرانی، شکستی دیگر از رمی ها در بین النهرین می خورد.
محاصره قسطنطنیه
خسروپرویز در این زمان چاره را در تسخیر پایتخت رم و کوبیدن سر مار به جای ضربه زدن به تنه او دید. وی در 626 اتحادی را با خانات آوار که در شمال امپراتوری رم مستقر بودند بست و قرار گذاشت که با آنها از شمال و جنوب قسطنطنیه را در هم بکوبد. اما نیروی دریایی رمی مانع عبور نیروهای ایرانی از تنگه داردانل شد و در نتیجه آوارها نیز از حمله خود فایده ای نبردند. این در حالی بود که تئودور، برادر هرقل، در نبرد زمینی شاهین براز، فرمانده ایرانی را شکست داد.
در 627 میلادی پس از آن که هرقل مطمئن شد توان خسرو کاملاً تحلیل رفته پایتخت ساسانی را هدف گرفت. وی در پاییز همان سال به 110 کیلومتری تیسفون رسید و درگیر نبردی بزرگ در نینوا با سپاهیان ایرانی شد اما شکست خورده عقب نشست.
ظاهراً فشار نیروهای پیاده نظام رمی در ابتدا خسرو را وادار به عقب نشینی می کند و او سپاه را ترک می نماید، اما نیروهای ایرانی بدون سردار به خوبی مقاومت می کنند و در نتیجه هراکلیوس از فتح تیسفون منصرف می شود اما بدنامی فرار آن هم دوباره سبب تنفر سرداران، اشراف و مردم ایران از خسرو پرویز می شود.
نتیجه نبردهای پنج ساله ایران و رم
شکست های خسروپرویز تقریباً بلافاصله پس از پیرئزی های بزرگ او روی داد و سبب شد تا علاوه بر کشته شدن وی ارتش ایران به شدت ضعیف شود. پس از خسروپرویز نیز چند نفر یکی پس از دیگری به سلطنت رسیدند اما هیچ کدام نتوانستند مانع انحطاط شاهنشاهی ایران شوند تا آن که در 635 میلادی ضربات خرد کننده اعراب ایران را برای صدها سال از قدرت متمرکز ملی محروم کرد. شاید اگر خسرو پرویز با درایت بیشتری از پیروزی های خود بهره می گرفت می توانست از انحطاط ایران جلوگیری کند اما حماقت ها و ستم او زمینه را برای سقوط ایران تسریع کرد.
بیشتر بخوانیم:
جنگ های بزرگ تاریخ - نبردهای مهرداد ششم
منشأ هنر و زیبای در اقوام اولیه
