کمدی آخرین شکل دراماتیک بود که از طرف حکومت یونان به رسمیت شناخته شد ولی تا سال های 487-486 به دیونوسیای شهر راه نیافت. لذا سرگذشت آن تا قبل از این تاریخ تا حدی بر حدس و گمان استوار است. ارسطو می گوید کمدی از نمایش بدیهه سازی های سرخوان آوازهای آیینی فالیک (آلت مردی) بیرون آمده است. اما از آنجا که تعداد زیادی از آیین های فالیک وجود داشته، روشن نیست منظور ارسطو کدام یک بوده است.
بعضی مراسم ماقبل دراماتیک، توسط گروه رقص اجرا می شد که گاه صورتک حیوان بر چهره می زدند یا سوار حیوانات می شدند و یا حیوانی را به عنوان نماینده همه حیوانات دیگر با خود می کشیدند. همچنین در آن دوره نمایش های همسرایان چاق ساتیرها و مردانی بر فراز دیرک های بلند وجود داشت.
مراسم اغلب شامل یک راهپیمایی به دنبال همسرایانی بود که می خواندند و می رقصیدند و نمادهای بزرگ فالیک را بر روی علم هایی به اهتزاز در می آوردند. این مراسم موجب عکس العمل ها و مسخرگی هایی در میان شرکت کنندگان و تماشاگران می شد.
در کمدی های اولیه همه این نمایش ها عناصر جنبی خود را نیز داشتند. هیچ یک از آیین های فالیک دراماتیک نبودند از این رو فرآیندی که درام کمدی از آن نتیجه شده باشد معلوم نیست. دوری ها، همان گونه که مدعی تراژدی هستند ادعای ابداع کمدی را هم کرده اند، ارسطو معتقد است قدم نهایی را اپیکاروموس برداشته که ساکن سیراکوز، یکی از ایالات دست نشانده یونان در جزیره سیسیل بود.
درباره اپیکارموس اطلاع زیادی در دست نیست و تنها می دانیم که وی بین سال های 485 و 467 ق.م نمایش نامه می نوشته است. تکه های موجود از آثار او حاکی از آن است که در بعضی از صحنه های او سه گوینده یا بازیگر وجود داشته است و سندی دال بر وجود همسرایان در آثارش به دست نیامده است و نمایش های او بازی های پیچیده با کلمات، هجویات شعری و زبانی عامیانه همراه با موقعیت های مسخره بودند.
رابطه این گونه نمایش ها با کمدی هایی که در آتن اجرا می شد برای ما پوشیده است، هر چند می توان گفت که کمدی در دیونوسیای شهر، پیش از اولین اثر شناخته شدده اپیکارموس رسمیت یافته بود. حتی اگر آثار اپیکارموس تاثیر مستقیمی بر کمدی های یونان داشته باشند، احتمالا از طریق نمایشنامه های دیگری بوده که به دست ما نرسیده است. به هرحال احتمال اینکه اولین کمدی های آتنی که ما در اختیار نداریم متاثر از الگوی اپیکارموس باشند وجود دارد.
منشأ دیگر تاثیر دوری ها در کمدی آتنی، میم است که ظاهراً کمی بعد از 581 ق.م اولین بار در شهر مگار ظاهر شد. میم های بر اساس ، موقعیت های روزمره محلی را به صورت هجوآمیز در می آوردند یا نمایش مسخره آمیزی از اساطیر بودند. امکان دارد آتنی ها صحنه های میم را اقتباس کرده و با همسرایان مراسم فالیک خودشان آمیخته باشند. بعضی از رقص های کمدی دیگر آتنی از جمله کورداکس و موتون از دوری ها اقتباس شده اند.
کمدی گذشته از خاستگاه و تاریخ آغاز آن، در بین سالهای 487-486 به حد کافی رشد یافته بود تا بتواند شایستگی نمایش در دیونوسیاس شهر را داشته باشد. نام تعداد کمی از کمدی نویسان نخستین ضبط شده مانند: کیونیدس که ظاهراً برنده اولین مسابقه بوده، ماگنس که برنده یازده مسابقه بوده است و کمدی هایی مثل پرندها، پشه انجیری و قورباغه ها از اوست، اکفانتیدس که گفته می شود کمدی های ظریف تری از پیشینیان خود نوشته است، کراتینوس که بیست و یک نمایش نامه کمدی را به او نسبت می دهند و به عنوان اولین نویسنده واقهی و درخور توجه کمدی شناخته می شود، کراتس که ساتیرهای شخصی را که قبلاً شاخص کمدی بود رها کرد و به مسائل عمومی تری پرداخت، اوپولیس و آریستوفان سرکرده همه کمدی نویسان که بذله گویی ها و ابداعاتش در ساتیر مورد قبول همه قرار گرفته است.
تنها کمدی های موجود از سده پنجم ق.م تنها از آریستوفان است. آریستوفان 40 نمایشنامه نوشته که 17 تای آنها به دست ما رسیده است. آرکاتی ها، نجیب زاده ها، ابرها، زنبورها، آشتی، پرنده ها، لیسیستراتا، تسمورفوریازوس، قورباغه ها، اکله سیازوس، پلوتوس. هر چند رسم بر این است که کمدی های آریستوفان را شاخص کمدی کهنه بدانند اما برای ما روشن نیست که آثار او در مقایسه با پیشینیان و معاصرینش چگونه بوده اند لذا کلیاتی که درباره کمدی کهنه می دانیم همه بر اساس آثار آریستوفان استوار است.
شاید بتوان گفت قابل توجه ترین مشخصه کمدی های آریستوفان تفسیرها و گزارش هایی است که وی در نمایشنامه هایش درباره جلسه، سیاست، ادبیات یونان و مهمتر از همه درباره جنگ پلوپونز داده است. کمدی های او بر گرد یک مایه اصلی دور می زند که به هر طریق شده آن را به پایانی خوش و خرم می رساند.
حوادث اغلب کمدی های کهنه نمی توانند در زندگی روزمره واقع شوند اما به موازات حوادث واقعی اتفاق می افتند و اغراق خیالپردازانه ای نسبت به زندگی واقعی دارند تا پوچی زندگی روزمره را تعدیل کنند. علاوه برخیالپردازی، شاخص کمدی های کهنه موقعیت های مسخره است که تاکید فراوانی روی لذت خوردن، نوشیدن، عشقبای، ثروت و سرگرمی دارند. وقتی این موقعیت ها با عناصر کمدی جفت شوند بخشی از زیباترین اشعار غنایی و بخشی از مستهجن ترین فصول ادبیات یونانی شکل می گیرد.
هر چند تفاوت های زیادی بین کمدی های آریستوفان وجود دارد اما الگوی بنیادی ساخت کمدی های وی ساده است. یک پیش درآمد حالت و فضای صحنه را با روحیه شاد ایجاد می کند، همسرایان وارد می شوند، بگومگو (آگون) بر سر شایستگی عقاید ذکر شده در می گیرد و با یک تصمیم طرح نمایش ریخته می شود. یک پاراباسیس (قصیده ای که همسرایان می خوانند و در آن تماشاگران را مستقیماً مخاطب قرار می دهند) نمایش را به دو بخش تقسیم می کند. در پاراباسیس معمولاً یک یا چند مساله سیاسی و اجتماعی شکافته می شود و خط حرکت نمایش شکل می گیرد.
زمانی پاراباسیس در مدح خود شاعر یا مولف نمایش با یک سلسله صحنه هایی که رابطه اندکی با هم دارند و همچنان با روحیه شاد به انجام میرسد. صحنه پایانی یا کوموس معمولاً با مصالحه و آشتی بین همه شخصیت های نمایش به پایان می رسد و بازیگران صحنه را برای یک جشن یا یک خوشگذرانی در کنار یکدیگر ترک میکنند. این ترکیب ساخت گاه در کمدی تغییر می کند اما همواره همین عناصر وجود دارند.
بعد از 404 هنگامی که آتن در جنگ پلوپونز شکست خورد، ساتیرهای اجتماعی و سیاسی به تدریج از کمدی خارج شدند و سنخ دیگری ازکمدی به میان آمد. کیفیت تراژدی نیز پس از آن رو به زوال نهاد و اولین دوره بزرگ تالیفات دراماتیک جهان در سال 400 ق.م به سرآمد.
بیشتر بخوانیم:
