دانستن این نکته غیر ممکن است که در نمایش های دراماتیک کدام یک از تغییرات نخست به وقوع پیوست اما می دانیم که در اواسط سده چهاردهم مجموعه های بلندی از نمایشنامه های مذهبی پدید آمدند.
بین سال های 1350 و 1550 تئاتر قرون وسطی به اوج خود رسید اما دانش ما بر این تئاتر از اواخر سده 15 به خصوص سده 16 افزایش می یابد زیرا مدارک موجود متعلق به این دوره ند. نمایشنامه های بومی-مذهبی در سراسر اروپای غربی متداول بوده اند.
مثلا در جزایر بریتانیا، زمانی در قرون وسطی حدود 1225 شعر نمایش اجرا می کردند. متن های محدودی از آن دوره به دست ما رسیده است که اکثراً بخش هایی از مجموعه های نمایشی از چهار شهرند: یورک (48 نمایشنامه)، چتر (24 نمایشنامه)، ویک فیلد که گاه نمایشنامه های آن تاونلی نیز خوانده می شوند (32 نمایشنامه) و لودوس کاونتری (42 نمایشنامه).
معمولاً این چهار مجموعه نمایشی را نماینده درام انگلیس در قرون وسطی می شناسند. پیداست بسیاری از شهرها چنین مجموعه هایی به وجود نیاورده اند.
مجموعه های انگلیسی موجودی که متعلق به گروه های سیار نمایشی هستند و تاریخ همه آنها از 1375 به بعد است تا حدود نیمه سده 16 اجرا می شدند.
در طول این 175 سال نمایشنامه های منفردی بازنویسی شده، تعدادی بر آنها افزوده و تعدادی از آنها حذف شده اند. در نتیجه هر یک از آنها تاریخ های متعدد و همچنین کیفیت های متمایزی دارند.
متن های موجود مجموعه های نمایشی را چنانکه بوده اند از آغاز تا پایان اجرای شان به ما نشان می دهند. علاوه بر این مجموعه ها، ده نمایشنامه دراماتیک دیگر به زبان انگلیسی و سه نمایشنامه به زبان کورنوالی از جزایر بریتانیا به دست ما رسیده است.
تعداد زیادی از نمایشنامه های متعلق به فرانسه نیز موجودند، در میان این نمایشنامه ها از آثار کوچک گرفته تا آثار بزرگی که 25 روز اجرای آنها طول می کشید یافت می شوند. به خلاف مجموعه های انگلیسی که موضوع آنها از ابتدای خلقت تا روز محشر را دربردارند، نمایشنامه های فرانسوی از نظر زمان داستان محدودند.
اکثر نمایشنامه های فرانسوی با مرگ و عروج حضرت مسیح تمام می شوند. مناطق آلمان و اسپانیا نیز از نظر نمایشنامه های بومی-مذهبی بسیار غنی اند. در میان شهرهای ایتالیا، فلورانس بیش از همه به درام های مذهبی گرایش نشان میداد اما این نوع نمایش ها در دیگر نقاط ایتالیا رونق چندانی نگرفتند. در کشورهای دیگر اروپایی، درام مذهبی رواج کمتری داشت، مع الوصف کمتر کشور اروپایی را میتوان یافت که این درام را نشناسد.
با آنکه طول نمایش و وسعت درام های این دوره تنوع فراوانی دارند، همگی موضوع واحدی را دنبال می کنند: هستی به فرمان خداوند به وجود آمد و چگونگی آن در انجیل، آپوکریف، افسانه های مربوط به شخصیت های انجیلی، دستنوشته های پدران روحانی و مجموعه های وعظ و خطابه روایت شده است. در نتیجه بدون توجه به تاریخ و محل نوشته شدن نمایشنامه های قرون وسطایی می توان گفت که همگی ویژگی های مشترکی دارند.
این درام ها روابط علت و معلولی را به ندرت مورد توجه قرار میدهند، بلکه تنها قطعاتی هستند که پشت سر هم آمده اند و برای پر کردن فضای خالی بین این قطعات کوششی مشاهده نمی شود. این ساخت غیرمنسجم، احتمالاً تماشاگران قرون وسطایی را آزار نمی داده، زیرا آنان معتقد بودند وقایع حسب فرمان خداوند چنانکه هست رخ می نمایند.
در این نمایشنامه ها توجه چندانی به تداوم زمانی نمی شود زیرا شخصیت های انجیل به چیزهایی اشاره می کنند که در آینده ای دور واقع خواهند شد. برای تماشاگر قرون وسطایی زندگی کنونی تنها مقدمه ای کوتاه برای زندگی جاوید بود و عمده کردن گذشته تنها به جهت تجسم شخصیت ها و معاصر کردن آنها صورت می گرفت و منظور تحمیل و القای پیامی بود که در نمایشنامه گنجانده می شد.
درام های مذهبی شیوه پردازی (استیلیزه کردن) را با واقع گرایی درهم می آمیزند. نمایشنامه ها به نثر نوشته شده اند، حرکات تمثیلیاست و شخصیت پردازی به حداقل رسیده است و صحنه پردازی فقط به قدری است که مکان واقعه را القا کند.
از طرف دیگر بعضی حوادث، به ویژه آنهایی که با معجزات سروکار دارند یا جزئیات واقعگرایانه چشمگیری ارائه می شوند. این حوادث به دو منظور تجسم می یابند: یکی برقراری ارتباط بین این حوادث با جهان قرون وسطایی و دیگر القای تقدیر.
به رغم قصد اساساً مذهبی بسیاری از نمایشنامه ها دارای صحنه های طولانی کمدی هستند که معمولاً در دل صحنه های مربوط به شیطان و نیروهای شر قرار داده شده اند و یا صرفاً جنبه مسخرگی و تفریح دارند. بسیاری از قطعات کمدی با کنار هم قرار دادن واقعیت و تخیل، یا لغزش های انسان در برابر مقررات الهی یا زندگی روزمره در مقابل ابدیت شکل می گیرند لذا وجود این گونه صحنه های کمدی نیز به آموزش های مذهبی کمک می رساند، اگر چه این نمایشنامه ها همواره آموزشی و عبرت آموزند اما به عنوان سرگرمی های تئاتری نیز تاثیر شدیدی بر تماشاگر می نهاده اند.
بیشتر بخوانیم:
لباس و صحنه در عصر طلایی اسپانیا
جذب تماشاگران به تئاتر در دوره الیزابت
تماشاگران و تالارهای نمایش در اواخر قرون وسطی
تئاتر هلنی و دگرگونی های تئاتر در این دوران
