بناهایی که در اقصی نقاط روم به شیوه رم برپا می شدند، معادل های عظیم تری در خود شهر رم داشتند. وقتی تمام راه ها عملاً به رم منتهی می شدند، بناهای نزبئر نیز می توانستند ایستگاه های نمادین باشکوهی چون کولوسئوم برای خود پیدا کنند که در نظر انسان های امروزی بیش از هر ساختمان دیگری مظهر رم به شمار می رود.
هویت این بنای عظیم در گذشته جنان با هویت رم و امپراتوری روم یکی شده بود که در یکی از کلمات قصار رایج در سده های میانه گفته می شد: تا زمانی که کولوسئوم برپاست، رم برپا خواهد بود، وقتی کولوسئوم سقوط کند رم سقوط خواهد کرد و وقتی رم سقوط کند جهان سقوط خواهد کرد!
کولوسئوم را گاهی آمفی تئاتر فلاویوس نیز می نامند زیرا ساختمان آن توسط وسپاسینوس نخستین امپراتور از سلسله امپراتوران فلاوین آغاز شد، جانشین وی تیتوس که در ساختمان آن از اسیرات استخدام شده در جنگ های خود با یهودیان استفاده کرده بود، در سال 80 میلادی، آن را به مردم اهدا کرد.
نوع ساختمان کولوسئوم از ابتکارات رومیان است زیرا ایشان بودمد که تئاتر نیم دایره را به آمفی تئاتر تبدیل کردند یعنی دو تئاتر را به شکل یک فضای بسته بیضی شکل یا میدان ورزش، رودرروی یکدیگر قرار دادند.
کولوسئوم رم بزرگترین کولوسئوم در نوع خویش است ولی غالب شهرهای بزرگ در روم باستان یک آمفی تئاتر یا نمایشخانه داشتند. از برخی کولوسئوم ها مانند کولوسئوم ورونا، امروزه نیز برای اجرای برنامه های تئاتری یا مسابقات استفاده می شود.
جنگ های اسطوره ای میان جانوران و انسان ها، آنچنان که در هنر بین النهرین بود، اینجا تحقق خونین پیدا می کنند. نمایش های فوق العاده توحش آمیز به بهای از دست رفتن جان هزاران انسان، از جمله مسیحیان تمام می شد و کولوسئوم هنرگر نتوانسته است این بدنامی را از خود بزداید.
امپراتوران بر سر ایجاد تماشایی ترین منظره ها در این میدان با یکدیگر رقابت می کردند. در مراسم افتتاحیه کولوسئوم به سال 80 میلادی میدان را پر از آب کردند و یک جنگ دریایی کامل با بیش از سه هزار شرکت کننده تکرار شد.
میدان بیضی شکل کولوسئوم در میان ردیف هایی از نشستگاه های مارپیچ که گنجایش پنجاه هزار تماشاگر را داشتند قرار گرفته است. در زیر بنای این ساختمان شبکه پیچیده ای از راهروهای شعاعی و متحدالمرکز با طاق بندی بتونی برای نگه داشتن نشستگاههای ردیف ردیف بالایی ساخته شده است.
در آغاز تیرهایی عمود بر لبه بالایی بنا برای نگهداری ریسمان هایی نصب شده بود که رویشان چادر می انداختند و بدین ترتیب سایبانی سراسری برای تماشاگران درست می شد. زیرزمین های واقع در زیر میدان، محل نگهداری قفس های جانوران، پادگان گلادیاتورها و دستگاه های برافراشتن و پایین آوردن تزئینات صحنه و انسان ها و جانوران ستیزنده بود. در اینجا نوآوری های فنی بی شماری به کار بسته شده بود مانند استفاده از طناب و قرقره بالابر برای آنکه جانوران گرسنه را در یک آن از دخمه تاریک به فضای روشن میدان بکشانند.
خلاقیت رومیان را در تقسیم بندی فضای معماری به طوری که درخور کاربردی بغرنج شود، حتی می توان از نمای بیرونی کولوسئوم مشاهده کرد: یعنی طاق بندی های ورودی-خروجی که امکان عبور و مرور سهل و سریع تماشاگران و تخلیه فضای درونی بنا را فراهم می آورده است. رابطه این راه های ورودی خروجی با جرزهای نشستنگاه های درونی به دقت محاسبه شده بود و در واقع بازتابی از آن را میتوان در استادیوم فوتبال امروزی مشاهده کرد.
کولوسئوم تجسمی از استعداد رومیان به تلفیق آسایش عمومی و خصوصی در بناهای بزرگ خدماتی که مستلزم محصورسازی و طاق زنی در فضاهای بزرگ است.
نمای بیرونی کولوسئوم با ده ها هلال و دهانه قوسی، از قطعه سنگ های بریده شده چهارگوش ساخته شده است. این سنگ ها با بست ها و قیدهای فلزی به یکدیگر جفت شده اند و درزشان فاقد ملاط است. نمای آبله گون کنونی کولوسئوم که گویی با یک بمب ساچمه ای بزرگی منفجرش کرده اند، نتیجه آن است که در سده های میانه به دلیل دشواری های موجود در به دست آوردن فلز، بست های فلزی میان سنگ ها را یکی یکی با اهرم کنده اند. با کنده شدن بست های فلزی مزبور ارتعاشات ناشی از رفت و آمد وسائل حمل و نقل جدید باعث جابجا شدن سنگها شده و کل بنا در معرض سقوط قرار گرفتهاست.
ارتفاع دیوارهای بیرونی 5/48 متر است و در هر یک از طبقات سه گانه آن ترکیب ویژه ای از هلال ها و طاق های قوسی رومی با یکی از شیوه های تزئینی یا ستون بندی یونانی به چشم می خورد. این ترکیب که در آن یک هلالی در میان دو ستون درگیر یا مقید و حامل یک تیر افقی قرار گرفته ، شیوه طاق زنی رومی نامیده می شود. این شیوه در طاق های نصرت و دیگر بناهای رومی ظاهر می شود و پس از تجدید حیات در رنسانس ایتالیا دارای تاریخی طولانی و برجسته در معماری کلاسیک شده است.
این بافت بیرونی با آنکه هیچ نقشی در استخوان بندی ساختمان ندارد ولی از لحاظ زیبایی شناختی یعنی یکپارچه کردن اجزای نمای آن با تکرار آهنگین عمودی و افقی طاق ستون بندی شده،نقش مهمی دارد. با آنکه ترتیب در کنار هم قرار گرفتن شیوه های مزبور هیچ قرینه کارکردی در داخل کولوسئوم ندارد قاعده عمل دقیق است و از اصل توالی عمودی رومی برای ساختمان های چند طبقه پیروی می کند:
شیوه های دوریک، یونیک، کورنتی به ترتیب از پایین به بالا. این توالی بر تناسب های شیوه های مزبور استوار است و چون شیوه دوریک سنگین ترین شیوه است به همین علت از لحاظ بصری نیز تنها شیوه ای است که احتمالاً می تواند سنگین ترین بار را تحمل کند.
بیشتر بخوانیم:
ظهور سبک جدیدی از پیکرتراشی در دوره کلاسیک پسین
هنر مینوسی ها در پیکرتراشی و سفالگری
جایگاه نقاشی و نقش برجسته در پادشاهی کهن مصر
