در آغاز با جنگ و غارت، سپس با گله داری، کشاورزی و صنعت به شیوه ای روستایی که بی شباهت به صنعت قرون وسطای اروپا نبود زیرا از عصر نوسنگی تا انقلاب صنعتی، بنیاد زندگانی اقتصادی و سیاسی انسان اساساً یکسان مانده است. هند و آریایی ها گاو می پروردند و بی آنکه مقدسش بدانند به کارش می بردند، هر وقت مقدورشان بود گوشت می خوردند و نواله ای هم نثار روحانیان یا خدایان می کردند؛ بودا پس از آنکه در جوانی ریاضت ها کشید و از گرسنگی رو به مرگ بود، گویا در پیری یک شکم سیر از گوشت خوک خورد و مرد.
آنان جو می کاشتند اما ظاهراً در عصر ودایی چیزی از برنج نمی دانستند. کشتزارهای هر اجتماع روستایی را بین خانوارهای عضو آن اجتماع تقسیم می کردند اما آبیاری این زمین ها مشترک بود. زمین را نمی شد به بیگانه فروخت، فقط می شد آن را برای پسران خانواده به ارث گذاشت. اکثر مردم خرده مالک بودند، روی زمین خودشان کار می کردند. آریایی ها مزدوری را ننگ می دانستند. یقین داریم که در میانشان نه خداوندی در کار بود و نه گدایی، نه میلیونر داشتند و نه حلبی آبادی.
در میان صنعتگران و نوآموزان شهرها، صنایع دستی رواج داشت و در حدود پانصد سال قبل از میلاد مسیح به صورت اصناف قدرتمند فلزکار، چوبکار، سنگ کار، چرم کار، عاج کار، سبدباف، نقاش منازل، تزئین گر، کوزه گر، رنگرز، ماهیگیر، ملاح، صیاد، دامگذار، قصاب، قناد، آرایشگر؛ دلاک سرشو، گلفروش و طباخ سازمان یافته بودند، این فهرست خود تکامل و گوناگونی زندگانی هند و آریایی را آشکار می سازد.
این اصناف مسائل بین افراد اصناف گوناگون را حل و فصل می کردند. حتی مشکلات میان اعضای صنف همسرانشان را هم با کدخدامنشی فیصله می دادند. روی اجناس نه بر عرضه و تقاضا بلکه بر اساس ساده لوحی خریدار قیمت می گذاشتند. اما در کاخ شاه یک ارزیاب رسمی بود که مثل اداره استانداری کنونی، کالاهایی را که می بایست برای کاخ بخرند می آزمود و شرایط لازم و خصوصیات آنها را به سازندگان آن کالاها می گفت.
بازرگانی و مسافرت در حد کشش اسب و ارابه دوچرخی پیشرفت کرده بود. اما سفر همچنان مثل قرون وسطی کار سختی بود، سر هر مرز کوچکی راه بر کاروان می بستند و راهداری می گرفتند، اما نه مثل سرگردنه بگیرها. حمل و نقل از طریق رود و دریا بسیار پیشرفته بود. در حدود سال 860 ق.م کشتی هایی با بادبانهای متوسط و صدها پارو محصولاتی مثل عطریات و ادویه، پنبه و ابریشم، شال و موسلین، مروارید و یاقوت، آبنوس و سنگ های گرانبها و پارچه های زربفت مزین را به بین النهرین و عربستان می بردند.
بازرگانی به علت روش های نامناسب داد و ستد، از رشد بازمانده بود. به این معنا مه در آغاز روش پایاپای داشتند و سپس از گاو به جای پول رایج استفاده می کردند. عروسان را با گاو می خریدند. بعد سکه های مسین سنگی رایج شد که تضمین آن فقط با افراد و نهادهای خصوصی بود. بانکی در کار نبود، پول اندوخته را در خانه پنهان یا در خاک دفن می کردند یا نزد دوستی به امانت می گذاشتند.
از این کار در زمان بودا یک نظام اعتباری پیدا شد؛ بازرگانان شهرهای گوناگون به یکدیگر نامه های اعتباری می دادند و کار تجارت را آسان می کردند، از چنین روش هایی می شد سالانه وام با بهره 18درصد گرفت و دیگر چندان حرفی از قبوض موعددار نبود.
مسکوکات هم برای خود اعتباری داشتند و برد و باخت در قمار معمولاً به وسیله آن انجام می گرفت، پیش از این، طاس و نرد از لوازم تمدن بود. در خیلی از موارد شاه برا ی رعایایش به شیوه کشور موناکو، قمارخانه هایی ساخته بود، گو اینکه کاملا به همان سبک نبود، در هر حال بخشی از درآمد آن به خزانه شاهی می رفت. این امر شاید در نظر ما ننگ آور باشد زیرا ما چندان به این کار عادت نداریم که قمارخانه ها، مستقیماً به مقامات دولتی کمک مالی بدهند.
اخلاق بازرگانی سطح بالایی داشت. شاهان هند عصر ودایی نظیر آنچه در یونان عهد هومر پیش می آمد، چنان نبودند که گاو همسایگانشان را ندزدند، اما مورخ یونانی لشکرکشی های اسکندر، هندیان را این طور وصف می کند: برای درستکاری شان بسیار قابل توجهند، چنان ومعقولند که به ندرت کارشان به دادگاه می کشد و چندان شریفند که نه بر درهایشان قفلی هست و نه برای پیمان هایشان تعهدی کتبی می سپارند. بی نهایت هم راستگو هستند.
در ریگ ودا از زنای با محارم، از راه به در کردن زنان، فاحشگی، سقط جنین و زنا سخن می رود و نشانه هایی از هم جنس بازی هم دیده می شود، اما آن تصور کلی که از وداها و حماسه ها به دست می اوریم یکی از معیارهای عالی مناسبات دو جنس و زندگی خانوادگی را نشان می دهد.
ازدواج ممکن بود از راه ربودن عروس با زور یا خریدن او یا رضای طرفیت صورت گیرد اما ازدواج به رضای طرفین را اندکی ننگ آور می دانستند. زنان فکر میکردند که اگر آنها را بخرند و برایشان پول بدهند شرافتمندانه تر است و ربوده شدن را ستایش بزرگی می دانستند. تعدد زوجات یا چندگانی مجاز بود و بزرگان را به آن ترغیب می کردند. تکفل چند زن و استفاده از استعدادهای آنان کاری نیک و شایسته بود.
ماجرای دروپدی، که در یک زمان با پنج برادر ازدواج کرد نشان می دهد که در عصر حماسی، گاهی چند شوهری (ازدواج همزمان یک زن با چند مرد، معمولاً چند برادر) اتفاق می افتاد. این رسم تا سال 1859 در سیلان باقی ماند و گاهی هنوز هم در روستاهای کوهستانی ثبت آثاری از آن دیده می شود. ا ما چند زنی معمولاً امتیاز مرد بود که با قدرت پدرشاهی بر خانواده آریایی حکومت می کرد. بر زنان و فرزندان خود حق تملک داشت و می توانست در موارد خاص آنها را بفروشد یا از خانه بیرون کند.
با اینهمه زن هندی در دوره ودایی خیلی بیشتر از دوره های بعدی از آزادی برخوردار بود؛ در انتخاب شوهر بیش از آنچه اشکال ازدواج مقرر دارد می توانست اظهارنظر کند. آزادانه در جشن ها و رقص ها ظاهر می شد و در جشن های دینی به مردان می پیوست، می توانست تحصیل کند و مثل گارگی در گفتگوی فلسفی شرکت جوید. اگر بیوه می شد هیچ محدودیتی برای ازدواج مجددش درکار نبود.
در عصر قهرمانی گویا زن اندکی از این آزادی را از دست داده باشد، او را از جستجوهای معنوی دلسرد کرده بودند، دلیل شان این بود که: ودا خواندن زن نشان آشوب منزل باشد. ازدواج مجدد بیوگان از رسم افتاد؛ حجاب(پرده نشینی) زنان آغاز شد و رسم ساتی، که تقریبا در عصر ودایی کاری ناشناخته بود، افزایش یافت. اکنون نمونه زن آرمانی پهلوان بانوی رامایانا، یعنی سیتای وفادار بود که در هر گونه آزمون وفاداری و جرات تا دم مرگ از همسرش پیروی می کرد.
بیشتر بخوانیم:
جنگ های بزرگ تاریخ - نبرد دوران سزار
نتایج جنگ جهانی دوم، خونین ترین جنگ تاریخ
سقوط دولت ماد و طلوع هخامنشیان
جنگ های بزرگ تاریخ - نبرد اورلئان (شالون) و ورد آتیلا به اروپا
