موزاییک به عنوان شکلی از هنر، به گونه ای نسبتاً عادی و در جریان کاربردهای روزانه پدید آمد. رسم سومری ها که دیوارها را با مخروط هایی از گل پخته و مرصع کاری صدفی می پوشاندند، عمری کوتاه داشت.
در منطقه مدیترانه به نظر می رسد که اسلوب استفاده از موزاییک در درجه نخست برای ساختن نوعی کف ارزان و ماندگار رواج یافت. در آغاز قلوه سنگ های ریزی را که از سواحل دریاها و رودها گردآوری می کردند در لایه ضخیمی از گچ کار می گذاشتند. اما چیزی نگذشت که متوجه شدند می توانند سنگ ها را به صورت طرح های تزیینی در کنار هم بچینند.
این کار در آغاز بسیار ساده بود و فقط به شکل های هندسی محدود می شد، نمونه هایی از این گونه طرح های تزئینی که به سده هشتم ق.م مربوط می شوند در گوردیوم از آسیای صغیر به دست آمده اند. سرانجام سنگ ها را طوری کنار هم چیدند که طرح های تصویری پیچیده تری به دست آوردند و در سده چهارم ق.م اسلوب مزبور تا جایی تکامل یافته بود که می شد موضوعات اسطوره ای را به مقیاسی بزرگ و با رنگ های غنی و جالب شبیه سازی کرد.
مشهورترین موزاییک های قلوه سنگی متعلق به سده چهارم در اولنتوس که در سال 348 ق.م به دست اسکندر مقدونی ویران شد، و پلا پایتخت مقدونیه در حدود سال 400 ق.م به دوران سلطنت آرخلائوس به دست آمده است.
شهر پلا با آنکه تا اواخر دهه 1950-59 تقریبا به کلی از یاد رفته بود ولی گفتنی است که در همین شهر اسکندر مقدونی زاده شده، ارسطو تعالیمش را انتشار داد و لوریپیدس چشم از جهان فروبست.
پلا در دوران حکومت اسکندر عملاً پایتخت جهان شد، زیرا وی از همین جا بر امپراتوری پهناورش فرمان می راند. با آنکه چیزی از اسباب و اثاثیه خانه ها، دیوارهای بناها یا دیگر آثار هنری این شهر باقی نمانده است، موزاییک های روباز کف فضاهای مسکونی دلیل محکمی بر تجمل و زیبایی خانه های پلا است. در جزیی از یک موزاییک سالم قلوه سنگی که از میان چندین موزاییک دیگر به دست آمده، تصویری تقریباً به اندازه طبیعی از صحنه ای که شبیه سازی یک صحنه شکار است، دیده می شود.
سنگ هایی که برای ساختن این تصویر در کنار هم چیده شده اند، تراشیده شده یا شکل یافته نیستند، بلکه قلوه سنگ هایی طبیعی اند. برای آنکه تصویر مزبور رنگارنگ شود از چندین رنگ استفاده شده است ولی تاثیر اصلی این تصویر زاییده تضاد شدید میان سنگ های تیره و روشن است. بعضی از خطوط کناری و نشانه گذاری های داخلی با نوارهای باریک از جنس سرب مشخص شده اند و این گونه ظریف کاری است که بر وضوح طرح می افزاید ولی روزگارش چندان طولانی نبود.
موزاییک های قلوه سنگی از آنجا که بسیار ارزان و با دوام بودند در سراسر دوره حاکمیت رومیان نیز ماندگار شدند، به بیان دقیق تر امروزه نیز در کشورهای حوضه دریای مدیترانه از این موزاییک ها برای فرش کردن گذرگاه ها و پیاده روها استفاده می شود. لیکن اشتیاق به واقع نمایی تصویری هرچه فزاینده تر به شیوه ای ساده ولی انقلابی انجامید که معمار را به تراش دادن سنگ و درآوردنش به شکل هایی واداشت که بتواند آنها را فشرده تر از سابق در کنار هم بچیند.
این سنگ های تراش داده که امکان نمایش جزئیات بیشتری را به معمار می دادند، در کنار قلوه سنگ ها و سطوح محدودی به کار برده می شدند که به ظریف کاری بیشتری نیاز داشتند ولی در سده دوم ق.م موزاییک حقیقی که تماماً از سنگ های تراشیده شده ساخته می شد در پرگاموم و دلوس طراحی شد و پس از تکمیل اسلوب مزبور برای نمایش رنگ های تند مانند آبی، قرمز و سبز خالص که ندرتاً در طبیعت یافت می شوند، از شیشه های رنگی استفاده می کردند.
موزاییک یکی از بادوام ترین ساخته های هنری است، در دوران حاکمیت رومیان بر یونان به شکل هایی بسیار زیبا ساخته می شد، در همه جا رواج داشت و به یکی از ابزارهای اصلی بیان تصویری در دست هنرمندان مسیحی و بیزانسی تبدیل شده بود.
در دورانی که اسکندر و جانشینانش دست اندرکار یونانی کردن سرزمین های شرقی بودند، قدرتی در مدیترانه غربی به پا میخاست که به نوبه خود، همچون یونان، تاثیر تعیین کننده بزرگی بر تاریخ اروپا و کشورهای اروپایی شده برجا گذاشت. این قدرت یعنی یعنی رم، در سال سرنوشت ساز 146 ق.م شهر یونانی کورنت را غارت و دشمن دیرینه خود کارتاژ را نابود کرد، کشورهای وچک یونانی را به صورت ایالت آخایا در خود جذب کرد و در اطراف ویرانه کارتاژ، ایالت آفریقا را برپا داشت.
بدین ترتیب رم با یک تیر دو نشان زد یعنی هم فرهنگ یونان را زیر سپر حمایت خویش درآورد هم در غرب مدیترانه به عمر تمدن باستانی خاور نزدیک که در امپراتوری دریایی فینیقیه کهن به شکوفایی خود ادامه داده بود پایان داد.
این اقدام گرچه گامی دیگر در غربی مآب کردن دنیای باستان به شمار می رفت به معنی مسدود شدن راه های مراودات بازرگانی و معنوی با شرق نبود زیرا رم آنچه را که از یونان گرفته بود به شکلی بس تغییر یافته تر در اثر پیام خاور مآبانه مسیحیت، به دنیا سده های میانه و عصر جدید انتقال داد.
اگر یونان به معنی اخص واژه مبتکر و مخترع روحیه اروپایی باشد رم گسترنده و تقویت کننده آن است.
بیشتر بخوانیم:
تحولات معماری رم و آغاز زوال قدرت امپراتوری
هنر نقاشی در دوره بیزانسی پسین
