فرمول پیش بینی اساسی به موقعیت های کاملاً کنترل شده ای محدود میشود که در آنها انتظارات، ارزش تقویت و موقعیت روان شناختی نسبتاً ساده و مجزا باشند. با این حال در اغلب موقعیت ها، پیش بینی رفتار بسیار پیچیده است، زیرا رفتارها و تقویت ها معمولاً به صورت زنجیره هایی روی می دهند که از لحاظ کارکردی مرتبط هستند.
دانشجویی را در نظر بگیرید که به سختی می تواند در کلاس کسل کننده بیدار بماند. فرمول پیش بینی اساسی به این احتمال اشاره دارد که در موقعیت خاص سخنرانی کسل کننده، دانشجو سرش را روی میز خواهد گذاشت. با این حال برای پیش بینی پتانسیل نیاز او برای رسیدن به تایید-مقام که از فارغ التحصیل شدن او با درجه ممتاز حاصل می شود، فرمول پیش بینی کلی تری نیاز است. احتمال برآورد ساختن این نیاز توسط دانشجو به مجموعهای از رفتارها بستگی دارد.
راتر برای پیش بینی کلی درباره مجموعه رفتارهایی که برای ارضا کردن نیازها ترتیب یافته اند، این فرمول کلی را ارائه داد:
NP = f (FM & NV)
این معادله به معنی آن است که پتانسیل نیاز (NP) حاصل آزادی حرکت (FM) و ارزش نیاز (NV) است. این فرمول با فرمول پیش بینی اساسی قابل قیاس است و هر عامل با عوامل همانند در فرمول اساسی برابر است. برای نشان دادن فرمول پیش بینی کلی می توانیم به موقعیت دانشجوی کسلی که سرکلاس بود، با در نظر گرفتن آینده تحصیلی او نگاهی بیندازیم.
برای پیش بینی پتانسیل نیاز او برای فعالیت کردن در جهت فارغ التحصیلی با درجه ممتاز، باید آزادی حرکت او را ارزیابی کنیم، یعنی میانگین انتظار تقویت شدن او برای یک رشته رفتارهای لازم جهت رسیدن به هدفش به علاوه ارزش نیاز او برای تمام آن تقویت ها، یعنی ارزشی که او برای تایید-مقام یا هر نیاز دیگری قایل است که با دریافت مدرک تحصیلی او ارتباط دارد.
ارزشی که دانشجو برای تایید-مقام (ارزش نیاز) قائل است، به علاوه میانگین انتظار تقویت شدن او برای انجام دادن رفتارهای لازم (آزادی حرکت) برابر است با پتانسیل او برای دنبال کردن رفتارهای لازم (پانسیل نیاز)
فرمول پیش بینی کلی راتر این واقعیت را نشان می دهد که افراد برای پیش بینی تقویت زمان حال، از انتظارات مشابه گذشته استفاده می کنند، یعنی آنها انتظار تعمیم یافته ای برای موفقیت دارند. دو مقیاس مشهور راتر برای ارزیابی انتظارات کلی یا تعمیم یافته عبارتند از : مقیاس کنترل درونی-بیرونی و مقیاس اعتماد میان فردی.
کنترل درونی و بیرونی تقویت
نکته اساسی در نظریه یادگیری اجتماعی راتر این عقیده است که تقویت به طور خودکار به رفتارها وابسته نیست بلکه افراد قادرند ارتباط علیتی بین رفتارشان و وقوع تقویت کننده را در کنند. افراد برای رسیدن به اهداف شان تلاش می کنند، چون انتظار کلی دارند که این گونه تلاش ها موفقیت آمیز خواهد بود. افرادی که معتقدند می توانند سرنوشت خودشان را کنترل کنند در مقایسه با کسانی که معتقدند شانس، تقدیر، یا افرادقدرتمند دیگری سنوشت آنها را در اختیار دارند، در بسیاری از موقعیت ها اما نه در همه آنها، به صورت متفاوتی رفتار می کنند.
راتر در طول دهه 1950 و اوایل 1960 از این مشاهده شگفت زده شد که افرادبسیاری بعد از تجربه کردن موفقیت، احساس کنترل شحصی خود را افزایش ندادند و افراد دیگر بعد از شکست های مکرر انتظارات خود را کاهش ندادند. به عبارت دیگر برخی افراد پیامدهای موفقیت آمیز را به صورت شانس یا تصادف توجیه کردند، در حالی که برخی دیگر حتی بعد از چندین رفتار تقویت نشده، احساس کنترل شخصی زیاد را حفظ کردند. این گرایش ها مخصوصاً در موقعیت هایی وجود داشتند که افراد آنها مبهم یا جدید می دانستند یا در مواقعی که مطمئن نبودند پیامد رفتارشان ناشی از مهارت آنها یا پیشامد تصادف است.
راتر معتقد است که هم موقعیت و هم شخص در احساس های کنترل شخصی دخالت دارند. بنابراین کسی که در یک موقعیت انتظار کلی برای موفقیت دارد ممکن است در موقعیتی دیگر، احساس کنترل شخصی کمی داشته باشد.
راتر برای ارزیابی کنترل درونی و بیرونی تقویت، یا منبع کنترل، مقیاس کنترل درونی-بیرونی را ساخت و آن را بر مبنای رساله های دکترای دو تن از دانشجویانش به نام ای.جری فارِس و ویلیان اچ.جیمز استوار نمود. مقیاس کنترل درونی-بیرونی از 29 ماده گزینه-بایست تشکیل شده است که 23 جفت آن برای کنترل درونی یا بیرونی نمره گذاری می شوند و 6 ماده آن برای مخفی کردن هدف این مقیاس تدارک دیده شده اند. این مقیاس در جهت کنترل بیرونی نمره گذاری می شود به طوری که 23 بالاترین نمره کنترل بیرونی و صفر بالاترین نمره کنترل درونی است.
مقیاس کنترل درونی-بیرونی سعی دارد درجه رابطه علیتی را که افراد بین تلاش های خودشان و و پیامدهای محیطی برقرار می کنند، ارزیابی کند. افرادی که در کنترل درونی نمره بالایی به دست می آورند، عموماً معتقدند که منبع کنترل، درون آنها قرار دارد و می توانند کنترل شخصی زیادی در اغلب موقعیت ها اعمال کنند. افرادی که در کنترل بیرونی نمره بالایی کسب می کنند، عموماً باور دارند که زندگی آنها عمدتاً توسط نیروهای خارج از خودشان، مانند شانس، سرنوشت، یا رفتار سایر افراد، کنترل می شود.
مقیاس کنترل درونی-بیرونی راتر یکی از موضوعاتی است که در روان شناس و سایر علوم اجتماعی، تحقیقات زیادی درباره آن شنیده شده و از زمان پیدایی آن، به انتشار هزاران مقاله منجر شده است. به رغم این محبوبیت، مفاهیم کنترل درونی و بیرونی همیشه به روشنی درک نشده اند. با اینکه راتر به چندین برداشت غلط از کنترل درونی و بیرونی تقویت اشاره کرده است (او گاهی آن را منبع کنترل می نامد) افراد همچنان به استفاده نادرست از این ابزار و سو تعبیر آن ادامه می دهند.
یکی از برداشت های غلطی که راتر به آن اشاره کرده است این است که نمرات به دست آمده در مقیاس کنترل درونی-بیرونی عوامل تعیین کننده رفتار هستند. این نمرات را نباید به صورت علت های رفتار در نظر گرفت، بلکه آنها شاخص های انتظارات کلی هستند. در ضمن هنگام پیش بینی کردن پتانسیل رفتار آنها را باید همراه با ارزش تقویت در نظر گرفت.
دومین برداشت غلط این است که منبع کنترل اختصاصی است و می تواند موفقیت را در موقعیتی خاص پیش بینی کند. بار دیگر باید به این موضوع اشاره کنیم که این مفهوم به انتظارات کلی تقویت اشاره دارد و درجه ای که افراد معتقدند کنترل زندگی خود را در اختیار دارند، نشان میدهد.
سومین برداشت غلط این است که این مقیاس افراد را به دو تیپ درونی ها و بیرونی ها تقسیم می کند. راتر همواره تاکید کرده است که انتظارات کلی به شیب تعمیم اشاره دارند و تحت شرایط خاص کسی که عموماً احساس کنترل درونی بالایی دارد ممکن است باور داشته باشد که پیامد رفتارش عمدتاً ناشی از شانس یا رفتار افراد قدرتمند دیگر است.
چهارم اینکه بسیاری از افراد باور دارند که نمرات کنترل درونی بالا بیانگر صفات جامعه پسند هستند و نمرات کنترل بیرونی بالا از خصوصیات ناخوشایند خبر می دهند. در عمل نمرات بسیار بالا در هر دو جهت ناخوشایند هستند. نمرات بیرونی بسیار بالا ممکن است با بی تفاوتی و ناامیدی ارتباط داشته باشند به طوری که افراد باور کنند هیچ کنترلی محیط شان ندارند در حالی که نمرات درونی بسیار بالا به معنی آن خواهد بود که افراد مسئولیت هر اتفاقی را که برای آنها پیش می آید مانند تصادفات، ورشکستگی، فرزندان بزهکار و غیره می پذیرند. نمراتی که بین این دو حد نهایی هستند، اما به سمت کنترل درونی گرایش دارند، از همه مطلوب ترند.
مقیاس اعتماد میان فردی
مورددیگری از انتظارات کلی که علاقه و پژوهش زیادی را موجب شده، مفهوم اعتماد میان فردی است. راتر اعتماد میان فردی را به این صورت تعریف کرد: انتظار کلی فرد در این باره که به گفتار و قول شفاهی یا کتبی فردی دیگر یا گروه می توان اعتماد کرد.
اعتماد میان فردی به این عقیده اشاره ندارد که افراد ذاتاً خوب هستند. در ضمن آن را با ساده لوحی هم نباید برابر دانست. راتر اعتماد میان فردی را به صورت اعتقاد به ارتباطات دیگران زمانی که دلیلی برای بی اعتقادی وجود ندارد در نظر دارد در حالی که ساده لوحی اعتقاد احمقانه و ساده لوحانه به گفتار دیگران است.
نظریه یادگیری احتماعی راتر فرض میکند که چون بسیاری از تقویت ها از دیگران حاصل می شوند افراد در این باره که تقویت کننده های مثبت و منفی از وعده ها یا تهدیدهای دیگران ناشی می شوند، انتظارات کلی پرورش میدهند. گاهی به این وعده ها و تهدیدها عمل شود اما در مواقع دیگر نقض می شوند. به این ترتیب هرکسی یاد می گیرد به گفته های دیگران اعتماد کند یا بی اعتمادباشد. از آنجایی که افراد در مورد گفته های دیگران تجربیات متفاوتی دارند، پس چنین بر می آید که در رابطه با اعتماد میان فردی بین افراد تفاوت های فردی وجود دارد.
راتر برای ارزیابی تفاوت هایی که در اعتماد میان فردی وجود دارد، مقیاس میان فردی را ساخت. در این مقیاس، از افراد می خواهند در مورد 25 ماده ای که اعتماد میان فردی را ارزیابی می کنند و 15 ماده ای که برای مخفی کردن ماهیت این آزمون طراحی شده اند، نظر موافق یا مخالف خود را اعلام کنند. این آزمون طبق مقیاس 5 امتیازی از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم نمره گذاری می شود، به طوری که پاسخ های کاملاً مخالف و موافق بیانگر اعتماد در 12 ماده هستند و پاسخ های کاملاً مخالف و مخالف نشان دهنده اعتماد در 13 ماده دیگر هستند.
آیا به دست آوردن نمره بالا یا پایین در این مقیاس، یعنی اعتماد داشتن یا بی اعتماد بودن، مطلوب تر است؟ اگر اعتماد را آن گونه که راتر معتقد بود مستقل از ساده لوحی تعریف کنیم، در این صورت اعتماد زیاد نه مطلوب است بلکه برای بقای تمدن ضروری است. افراد اعتماد می کنند غذایی که می خرند مسموم نیست، بنزینی که در اتومبیل آنها وجود دارد با استارت زدن منفجر نخواهد شد، خلبان میداند هواپیمایی را که افراد با آن سفر می کنند چگونه هدایت می کند و پستچی محموله پستی آنها را بدون انگولک کردن آن تحویل خواهد داد. جوامع فقط در صورتی می توانند بی دردسر عمل کنند که افراد حداقل تا اندازه ای به یکدیگر اعتماد داشته باشند.
راتر نتایج تحقیقاتی را خلاصه کرده است که نشان می دهند افرادی که در اعتماد میان فردی نمره بالایی را می کیرند در مقایسه با کسانی که نمره پایینی می گیرند:
1- به احتمال کمتری دروغ می گویند، 2- به احتمال کمتری تقلب یا دزدی می کنند، 3- به احتمال بیشتری به دیگران فرصت دیگری می ده ند، 4- به احتمال بیشتری به حقوق دیگران احترام می گذارند، 5- به احتمال کمتری ناخشنود، درگیر، یا ناسازگار هستند، 6- تا اندازه ای دوست داشتنی و محبوب هستند، 7- بیشتر قابل اعتماد می باشند، 8- نه بیشتر نه کمتر زودباور و ساده لوح هستند، 9- نه بیشتر و نه کمتر باهوش اند.
افرادی که زیاد اعتماد می کنند ظاهرا از خصوصیاتی برخوردارند که دیگران آنها را مطلوب و مثبت می دانند.
بیشتر بخوانیم:
الگوهای رفتار یا پویش ها در روانشناسی سالیوان
