بنا به یک نظر منطقه ای که امروزه خاور نزدیک نامیده می شود، مصر، سوریه، لبنان، اسرائیل، عراق، ایران و ترکیه، پس از آخرین عقب نشینی یخچال های طبیعی به مناطقی بیابانی و نیمه بیابانی تبدیل شدند و ساکنان خود را واداشتند به دره های حاصلخیز و رسوبی رودهای نیل در مصر و دجله و فرات در بین النهرین (بخش هایی از سوریه و عراق امروزی) تغییر مکان دهند و در آنجاها سکونت گزینند.
ولی این نظر بسیار ساده اندیشانه است و نمی توانند در برابر کشفیات باستان شناسان همچنان معتبر تلقی شود. کهن ترین اجتماعات اسکان یافته نه در دره های رودخانه بلکه در ارتفاعات سرسبز مجاور آنها یافت شده اند.
این مناطق شرایط ضروری برای پیدایش و رشد رمه های چهارپایان مانند بز، گوسفند و خوک برای اهلی کردن فراوان بودند. برای کشت گیاهان نیز باران به مقدار کافی می بارید. فقط پس از رشد و تکامل زندگی کشاورزی روستایی بود که ساکنان دهات، چون به حاصلخیزی بیشتر خاک دره ها و دلتاهای رودخانه ها پی برده بودند، به این نقاط کوچیدند.
در همینجا بود که جوامع متمدن علاوه بر کشاورزی سازمان یافته، حکومت، قانون، دین رسمی، همراه با ابزارها و اسلوب هایی چون نوشتن، اندازه گیری و محاسبه، بافندگی و فلزکاری و سفالگری پدید آمدند.
تا مدتهای طولانی چنین تصور می شد که این تحولات به طور همزمان در مصر و بین النهرین رخ داده ولی روشن شده که بین النهرین و مناطق پیرامونش از لحاظ زمانی بسی از مصر جلوتر بوده اند. تاریخ تشکیل اجتماعات کشاورزان روستا نشین مانند جارمو در عراق و چتل هویوک در آناتولیای جنوبی به اواسط هزاره هفتم پیش از میلاد برمی گردد و شهر مستحکم اریحا که هزاران سال بعد یوشع در جلوی دیوارهایش ظاهر شد از آنها نیز کهن تر است.
کهن ترین روستاهای مصر در منطقه فیوم نزدیک دلتای نیل، به نظر نمی رسد که پس از سال 4500 پ.م پی ریزی شده باشند و گذشته از این به نظر نمی رسد که اجتماعی شهرنشین چون اجتماع بین النهرین در آنجا پدید آمده و تکامل یافته باشد. اختراع خط در بین النهرین چند صد سال پیش از اختراع خط در مصر صورت گرفت و احتمال دارد که کل تمدن مصری و تکامل آن پیامد تاثیرات تمدن بین النهرین بوده باشد.
اریحا
تا سال 7000 پ.م دست کم در سه منطقه خاور نزدیک یعنی اردن ، ایران، آناتولیا (ترکیه) کشاورزی به خوبی استقرار یافته بود. با آنکه چیزی از بقایای غلات اهلی شده پیدا نشده است که به دوره ای کهن تر از تاریخ یاد شده تعلق داشته باشد، کشاورزی پیشرفته آن روزگار مستلزم تکاملی طولانی بوده است در واقع وجود شهری چون اریحا، دلیل محکمی در تایید این فرض است.
در محل تاریخ اریحا که فلاتی است در دره رود اردن با سرچشمه ای پایان ناپذیر، در اوایل هزاره نهم پ.م یک دهکده کوچک وجود داشت. این روستای متعلق به دوره نوسنگی پیشین در حدود 8000 پ.م دستخوش تحولی شگفت آور شد زیرا در این تاریخ شهری جدید با خانه های خشتی بر پی های سنگی مدور یا بیضی شکل ساخته شد. هم زمان با افزایش ثروت های این شهر و مستقر شدن همسایگان نیرومند درکنار آن، ضرورت حفاظت از شهر به ایجاد نخستین استحکامات شناخته شده سنگی در تاریخ بشر انجامید.
در اواسط هزاره هشتم پ.م جمعیت شهر تخمیناً به 2000 نفر می رسید. خندقی عریض و سنگی داشت و دیواری به قطر یک و نیم متر به گرادگردش کشیده شده بود. در سمت داخل این دیوار که امروزه تا ارتفاع 360 سانتی متر حفظ شده است یک برج سنگی بزرگ و مدور به ارتفاع و قطر 9 متر ساخته شده بود.
در حدود 7000 پ.م ساکنان اولیه شهر آن را تخلیه کردند ولی ساکنان جدید در اوایل هزاره هفتم وارد شهر شدند. اینان خانه هایی با خشت های خام چهارگوش با پی های سنگی میساختند وکف ها و دیوارهای آنها را استادانه گچکاری و رنگ آمیزی می کردند. بساری از ساختمان های حفاری شده، ظاهراً به عنوان زیارتگاه مورد استفاده بودند و نقشه یکی از آنها تشابه چشمگیری به نقشه تالار بارگاه متاخر یونانی، مگارون، دارد.
این ساکنان به پیروی از یک کیش باروری، پیکره های کوچک اندامی از یک الهه مادر و چند جانور می ساختند. برجسته ترین کارهای شان در این میان، مجموعه ای از جمجمه های انسان است که برجستگی های چهره را با گچ روی آنها بازسازی کرده اند. پیکره های مزبور که به طرز ظریفی قالب گیری شده اند در کاسه چشم های شان صدف دریایی گذارده شده و موی سرشان نقاشی شده است.
ظاهری فوق العاده زنده نما دارند چون جمجمه ها پی از دفن جسد از بدن آنها جدا می شدند و روی زمین به نمایش گذاشته می شدند احتمالاً آنها را تله روح می پنداشته اند و این به معنی اعتقاد کامل به بقای روح آدمی پس از مردن بدنش بوده است.
در عهد عتیق، کتاب مقدس یهودیان، از این شهر با عنوان شهر درختان نخل نام برده شده است.
بیشتر بخوانیم:
استفاده از پیکر تراشی در معماری یونان باستان
نقطه آغاز هنر اژه ای؛ هنر مینوسی و هنر سیکلادی
هنر باستانی ایران زمین از معماری تا پیکرتراشی
