فروید برای توصیف رابطه توصیف بین خود و نهاد از قیاس سوارکار بر پشت اسب استفاده کرد. سوارکار (خود) درنهایت در اختیار اسب قوی تر (نهاد) قرار دارد. خود از خودش نیرویی ندارد، بلکه باید انرژی اش را از نهاد بگیرد. از این گذشته خود مرتباً تلاش می کند بین فشارهای نسنجیده فراخود بر نیروهای بی امان نهاد و فرصت های واقعی در دنیای بیرونی، تعادل برقرار کند.
فروید معتقد بود خود در افرادی که سلامت روانی دارند با وجود اینکه هنوز کنترل ناچیزی دارد و تکانه های نهاد ممکن است فوران کنند و آن را در هرلحظه از توان بیندازند، به قدر کافی رشد کرده است که نهاد را مهار کند.
در مقابل اریکسون معتقد بود خود نیروی مثبتی است که هویت شخصی، نوعی درک «من» می آفریند. خود به عنوان محور شخصیت، به افراد کمک می کند با تعارض ها و بحران های گوناگون زندگی سازگار شوند و اجازه نمی دهند آنها فردیت خود به نیروهای هم سطح کننده جامعه ببازند.
خود در دوران کودکی ضعیف، انعطاف پذیر و شکننده است اما در نوجوانی باید شکل بگیرد و نیرو کسب کند. خود در سرتاسر زندگی فرد، شخصیت را یکپارچه می سازد و از تقسیم ناپذیری محافظت می کند.
اریکسون خود را به صورت عامل سازمان دهنده ای در نظر داشت که تا اندازه ای ناهشیار است و تجربیات جاری را با هویت های خویشتن گذشته و همچنین با تصورات انتظاری از خود، ترکیب می کند. او خود را به صورت توانایی فرد در یکپارچه کردن تجربیات و اعمال به شیوه سازگارانه تعریف کرد.
اریکسون سه جنبه مرتبط خود را مشخص کرد: خودِ بدنی، خودِ آرمانی، هویت خود.
خودِ بدنی به تجربیات مربوط به بدن اشاره دارد، یعنی نحوه ای که فرد بدن خود را متفاوت از سایرین می بیند. امکان دارد افراد از نحوه ای که بدنشان به نظر می رسد یا عمل می کند راضی یا ناراضی باشند، اما می دانند که این تنها بدنی است که برای همیشه خواهند داشت.
خودِ آرمانی بیانگر تصویری است که افراد از خودشان در مقایسه با ایده آل تعیین شده دارند، این نوع خود، نه تنها مسئول راضی بودن یا نبودن افراد از خود بدنی شان است بلکه مسئول کل هویت شخصی نیز هست.
هویت خود تصوری است که افراد از خودشان در نقش های اجتماعی گوناگونی که ایفا می کنند، دارند. گرچه معمولاً نوجوانی دوره ای است که این سه عنصر با سرعت زیاد تغییر می کنند، اما تغییرات در خودِ بدنی، خودِ آرمانی و هویت خود می توانند در هر مرحله زندگی روی دهند و چنین نیز می شود.
تاثیر جامعه
گرچه توانایی های فطری برای رشد شخصیت مهم هستند اما خود از جامعه به وجود می آید و عمدتاً توسط آن شکل می گیرد. تاکید اریکسون بر عوامل اجتماعی و تاریخی با دیدگاه عمدتاً زیستی فروید تضاد بود.
از نظر اریکسون ود هنگام تولد به صورت بالقوه وجود دارد، اما باید از درون محیط فرهنگی سربرآورد. جوامع مختلف با روش های گوناگونی که برای فرزند پروری دارند، شخصیت هایی را شکل می دهند که با نیازها و ارزش های فرهنگ شان متناسب هستند.
برای مثال اریکسون دریافت که پرستاری طولانی و آسان گیرانه از کودکان قوم سیوکس (گاهی به مدت 4 یا 5 سال) به آنچه فروید شخصیت های دهانی خوانده است، منجر می شود، یعنی افرادی که از طریق فعالیت های دهان لذت یادی می برند. قوم سیوکس برای سخاوت ارزش زیادی قایل است و اریکسون معتقد بود اطمینان خاطری که از شیر دادن نامحدود با پستان ناشی می شود، امتیاز بخشندگی و سخاوت را پایه گذاری می کند. با این حال والدین سیوکس فوراً گاز گرفتن را سرکوب می کنند و این روش می تواند در شکیبایی و درنده خویی کودک دخالت داشته باشد.
از سوی دیگر افراد قوم یوروک، در رابطه با دفع ادرار و مدفوع، مقررات سختی دارند، روشی که می تواند شهوت مقعدی یا تمیزی وسواسی، یکدندگی و خسّت را پرورش دهد. در جوامع آمریکایی اروپایی تبار، شهوت دهانی و مقعدی اعلب صفات ناخوشایند یا نشانه های روان رنجوری محسوب می شوند. با این حال اریکسون معتقد بود شهوت دهانی در بین قوم سیوکس و شهوت مقعدی در قوم یوروک ویژگی های سازگارانه ای هستند که به فرد و فرهنگ کمک می کنند. این واقعیت که فرهنگ آمریکایی اروپایی تبار شهوت دهانی و مقعدی را صفات منحرفی می داند صرفاً نظر قوم مدارانه خودش را نسبت به جوامع دیگر نشان می دهد.
اریکسون معتقد بود از لحاظ تاریخی، همه قبایل یا قوم ها، از جمله ایالات متحده، چیزی را که او گونه کاذب نامید، پرورش داده اند، یعنی تصور غلطی که جامعه خاصی آن را تداوم بخشیده مبنی بر اینکه به یک نحوی برگزیده شده است تا گونه ممتاز انسان باشد. در قرون گذشته این اعتقاد به بقای قبیله کمک کرده است اما چنین تصور تعصب آمیزی (مانند آنکه آلمان نازی نشان داد) با توجه به وسایل مدرن نابود کردن دنیا، بقای هر ملتی را تهدید می کند.
یکی از خدمت های مهم اریکسون به نظریه شخصیت، گسترش دادن مراحل رشد اولیه فروید برای در بر گرفتن دوره مدرسه، جوانی، بزرگسالی و پیری بود.
اصل اپی ژنتیک
اریکسون معتقد بود که خود طی مراحل گوناگون زندگی، مطابق با اصل اپی ژنتیک رشد می کند، اصطلاحی که هنری موری آن را از جنین شناسی اقتباس کرده بود. رشد اپی ژنتیک به رشد گام به گام اندام های جنین اشاره دارد. جنین به صورت آدم کوچکی که به طور کامل شکل گرفته باشد و فقط منتظر بماند که ساختار و شکل خودش را گسترش دهد، زندگی را آغاز نمی کند، بلکه طبق سرعت از پیش تعیین شده و ترتیب ثابتی رشد می کند. اگر چشم ها، کبد وسایر اندام ها در دوره حساس برای رشد آنها، رشد نکنند، هیچ گاه به رشد مناسب نمی رسند.
خود نیز به همین صورت از مسیر رشد اپی ژنتیک پیروی می کند، به طوری که هر مرحله در زمان مناسب برای آن، رشد می کند. هر مرحله از مرحله قبلی به وجود می آید و بر آن استوار است اما جای مرحله قبلی را نیم گیرد. رشد اپی ژنتیک شبییه رشد جسمانی کودکان است، که قبل از راه رفتن سینه خیز می روند، قبل از دویدن راه می روند و قبل از پریدن، می دوند.
زمانی که کودکان هنوز سینه خیز می روند، استعداد راه رفتن، دویدن و پریدن را پرورش می دهند و بعد از اینکه به قدر کافی برای پریدن رشد کردند باز هم توانایی دویدن، راه رفتن و سینه خیز رفتن خود را حفظ می کنند.
اریکسون اصل اپی ژنتیک را به این صورت توصیف کرد: هر چیزی که رشد می کند یک نقشه اولیه دارد و اجزا از این نقشه اولیه پدیدار می شوند به طوری که هر جزء زمان خاصی برای تسلط دارد تا اینکه تمام اجزا پدیدار شوند و کل عمل کننده ای را تشکیل دهند.
اصل اپی ژنتیک نشان میدهد که هر اندامی قبل از زمان حساس آن حداقل به صورت پتانسیل زیستی وجود دارد، در زمان مناسبی پدیدار می شود و سرانجام در مراحل بعدی به رشد خود ادامه می دهد.
بیشتر بخوانیم:
پژوهش های مربوط به نظریه سازه شخصیت جرج کلی
پژوهش های مربوط به نظریات کتل و آیزنک بر روی هنرمندان و دانشمندان
روان درمانی درمانجو مدار راجرز
تحقیق شیکاگو راجرز و هدف از آن چیست؟
تعریف کتل از صفات پویشی (نگرش ها، اِرگ ها و صفات پویشی اکتسابی)
