زیمل، مانند دورکهایم به پدیده تمایز اجتماعی علاقه مند بود و برخلاف دورکهایم که بیشتر به تقسیم کار توجه می کرد، به شیوه های نفوذ تمایز اجتماعی در همه جوانب روابط اجتماعی هر روزه علاقه مند بود. او می گفت در جوامع نخستین افراد هویت خود را از گروه می گرفتند و از این رو بسیار همگن بودند.
در اروپای سده های میانه به دلیل وجود نهادهای میانجی مانند صنف های حرفه ای، که همچون حائلی میان فرد و جامعه عمل می کردند این وضع تغییر کرد. با وجود این، این امر بر حسب افراد گوناگون جانعه ناهمگنی بیشتری به وجود می آورد اما حس هویت فرد هنوز تا اندازه زیادی با هویت های خاص گروهی تعیین می گردید.
جهان مدرن این ارتباط را به گونه ای قطعی تغییر داد. زیمل به استفاده از استعاره های هندسی برای توصیف زندگی اجتماعی علاقمند بود و در این مورد اغلب درباره وابستگی های گروهی یعنی محافل اجتماعی سخن می گفت.
برخلاف جهان پیشامدرن، جامعه مدرن به طوری ذاتی کثرت گراست به این معنا که افراد در تقطه تقاطع محافل متعدد اجتماعی زندگی می کنند. هر یک از این محافل گوناگون بخشی از زمان، انرژی و تعهد فرد را اشغال می کند و انواع گوناگون وابستگی ها با وابستگی های دیگر کم و بیش سازگارند.
در این محیط، محافبی اجتماعی که فرد به اختیار خود برای مشارکت برمیگزیند استقلال و انعطاف پذیری زیادی در گفتگو درباره الزامات گوناگون وفاداری به او می دهد.
یکی از تغییرات مهمی که در نتیجه بافت وابستگی های گروهی پیچیده ای که فرد را گرفتار می کند، رخ می دهد این است که بخش هایی از زندگی فرد از چشم اعضای گروه های مختلفی که فرد در آنها مشارکت دارد پنهان است. نتیجه صرفاً این نیست که تمایز بین قلمروهای عمومی و خصوصی مشخص تر می شود بلکه دنیای درونی فرد ممکن است اسراری را در بر داشته باشد که حتی برای نزدیک ترین آشنایان و دوستان او نیز آشکار نشود.
زیمل به فضایی که در آن زندگی مدرن جریان داشت علاقه مند بود و به این دلیل به ویژه به شهر علاقه داشت زیرا جامعه مدرن در اصل در مادرشهر شکل گرفت و به عمیق ترین و کامل ترین صورت در آنجا تکامل یافت.
زیمل نخستین جامعه شناس زندگی شهری مدرن بود اگر چه دیگر معاصرانش مانند وبر و عالم فرنسوی فوستل دوکولانژ، به گونه ای موشکافانه درباره شهر مطالبی نوشته بودند. با توجه به زندگی نامه زیمل این امر نباید چندان شگفت انگیز باشد زیرا زیمل نخستین سال های زندگی اش را در مرکز برلین در تقاطفی تجاری که با میدان تایمز نیویورک مقایسه گردیده است، گذراند و تمام عمر به جز چهار سال آخر زندگی اش در این شهر پویا به سرعت در حال رشد باقی ماند.
از آنجا که اقتصاد پولی در شکل دادن به فرهنگ مدرن نقشی بی چون و چرا داشت و از آنجا که اقتصاد پئلی در مارد شهر به حداکثر توسعه دست یافت، در شهر بود که فرد می توانست انتظار داشته باشد فرهنگ مدرن را در آشکارترین صورت خود ببیند.
زیمل در مقاله ای با عنوان مادرشهر و زندگی روانی، که چهار سال پیش از انتشار فلسفه پول منتشر گردید، تاثیر فرهنگ مدرن در روان شناسی اجتماعی شهرنشینان را ارزیابی کرده است.
در این مقاله خواننده انعکاس موضوعاتی که دورکهایم و وبر مطرح کردند احساس می کند. مثلا زیمل موضوع دورکهایمی رشد وابستگی متقابل در جامعه را مطرح می کند. او با دورکهایم موافق بود که این امر تا اندازه زیادی ناشی از شتاب در میزان تخصصی شدن شغل است اما فکر می کرد نیاز به انواع پیچیده هماهنگی نیز با شدن و پیچیدگی زندگی شهری پدید آمده است.
زیمل به هرج و مرجی می اندیشید که چنان چه، حتی اگر یک ساعت، همه ساعات ها در برلین غلط کار کنند، زدگی تجاری را در این شهر دچار وقفه خواهد کرد.
به همین گونه جمله آغازین مقاله زیمل در نگرانی بابت سرنوشت فرد در برابر عقلانی شدن فزاینده جهان با نوشته های وبر هم نوا است اما بدون به کار بردن تصویر بدبینانه ای مانند انگاره قفس آهنین:
ژرف ترین مسائل زندگی مدرن از تلاش فرد برای حفظ استقلال و فردیت در مقابل قدرت های حاکم جامعه و در مقابل سنگینی میراث تاریخی و فرهنگ بیرونی و تکنیک زندگی ناشی می شود.
او مانند وبر علاقه به وقت شناسی، محاسبه پذیری و دقت را ناشی از نیروهای جهان مدرن می دانست. او می گفت در شهر تاکید بیشتری بر عقلانیت می توان یافت زیرا عقل جانشین سنت و کنش عادتی، عامل اصلی در هدایت زندگی هر روزه می شود.
زیمل همانند وبر از تهدیدی که فرهنگ مدرن با تاکید بر عقلانیت ابزاری، متوجه استقلال فرد می کرد ابراز نگرانی می کرد. با وجود این زیمل آرزوی بازگشت به کلیت نظام مند جوامع سنتی را در سر نمی پروراند، زیرا درک می کرد که جامعه مدرن به گونه ای ریشخندآمیز، هم فردگرایی را امکان پذیر می سازد و هم به تضعیف آن کمک می کند.
او مشتاقانه به جست و جوی شیوه هایی پرداخت که افراد به کمک آن ها نمی گذارند زندگی مدرن آنان را در خود غرق کند. مثلا زیمل خودداری شهرنشینان، یا بی اعتنایی آنان را پاسخی به غرقه سازی روان به وسیله انواع انگیزه های پیوسته متغیر می دانست که در غیر این صورت، فرد به سادگی در زندگی مدرن غرق می شد.
آنچه را که برخی سردی یا بی اعتنایی شهرنشینان می انگاشتند او وسیله ای ضروری برای حفاظت در مقابل تهدید شدن فردیت می دانست.
بیشتر بخوانیم:
دموکراسی در برابر بوروکراسی و بررسی قانون آهنین الگارشی میشلز
انواع فردگرایی در نگاه رابرت بلا جامعه شناس دین
مشکلات فردی و اجتماعی که تراجنسی ها با آنها مواجه اند
انقلاب صنعتی و آغاز جامعه شناسی
