امپراتوری آشور هیچگاه شاهد امنیت و آرامش کامل نبود، بیشتر پادشاهان آن مجبور بودند با یاغیانی که در بخش های بزرگی از خاور نزدیک سر به شورش برمی داشتند به مقابله برخیزند.
سده هفتم پیش از میلاد، روزگار اوج گیری پیوسته مخالفت با حاکمیت آشور بود و در آخرین سالهای پادشاهی آشور بانیپال امپراتوری آشور در راه از هم پاشیدگی و زوال گام نهاد. در زمان سلطنت پسر و جانشین وی، امپراتوری آشور در اثر یورش های هم زمان مادها از شرق و بابلیان برخاسته از جنوب سقوط کرد.
بابل یکبار دیگر با پاخاست و در یک دوره احیای کوتاه مدت، فرهنگ کهن بین النهرین جنوبی، علی الخصوص در دوره حکومت پادشاه افسانه ای آن سرزمین یعنی بخت نصر (بیوکد نصر) که شرح کارهایش را در کتاب دانیال نبی می خوانیم، رونق گرفت.
بخت نصر بابل را یک بار دیگر به شهری افسانه ای و باغ های معلق مشهور آن را به یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان تبدیل کرد. از معبدی که برای بل (انلیل) خالق و فرمانروای زمین و خدای توفان (برج بابل عبریان) ساخته شهد بود، فقط بخش کوچکی از زیگورات بزرگ آن باقی مانده است لیکن هرودوت سیاح یونان باستان و پدر تاریخ گزارش مختصری از بازدیدی که در سده پنجم پ.م از مجموعه این معبد به عمل از خود به یادگار نهاده است:
در یک بخش شهر کاخ شاهان بود، که دورتادورش دیواری بزرگ و محکم کشیده بودند، در بخش دیگر صحن مقدس زئوس-بل یعنی محوطه محصوری به وسعت چهارصد متر با دروازه های بزرگی از جنس برنج یکدست دیدم که تا زمان حیات من برجامانده بود. در وسط صحن برجی از سنگ به درازا و پهنای یک پنجم کیلومتر و روی آن برج دومی، روی آن برج سومی و الی آخر تا برج هشتم ساخته شده بود.
راه صعود به قله این برج در بیرون از صحن واقع شده و آن پلکانی است که دورتادور همه برج ها می پیچد. وقتی صعود کننده تا نیمه راه برسد یک استراحتگاه می بیند و می نشیند زیرا اشخاص پیش از رسیدن به قله، خیلی مایلند چند دقیقه ای در این استراحتگاه بنشینند. در بالاترین برج یک معبد وجود دارد و در داخل معبد تختخوابی بس بزرگ با زیورهای گران و میزی از زر در کنارش دیده می شود. اینان نیز مدعی اند که خدا شخصاً به این معبد می آید و روی تختخواب می خوابد، ولی من به این سخن باور ندارم.
راه ورود به مجموعه معبد از مسیری دو دیواره به نام مسیر رژه روندگان با شصت پیکره پرشکوه از شیرهایی که با آجرهای نگارنگ لعابی ساخته شده بودند می گذشت. این جانوران پرشکوه، که وقف الهه ایشتار شده اند، به نقش برجسته قالب گیری شده و با لعاب زرد-قهوه ای و قرمز بر زمینه فیروزه ای یا آبی سیر رنگ شده اند.
آجرهای لعابی بابلی مات و سخت اند، احمالاً هر آجر به طور جداگانه قالب گیری و لعاب داده می شد. این احتمال نیز وجود دارد که جانوران مزبور که قدرتمندی شان از پوزه های غران، دم های دراز و پرگوشت و عضلات دقیقاً نمایانده شده شان پیداست، در اثر کاربست این اسلوب، سبک دارتر و تصنعی تر از نقش های برجسته آشوریان در شبیه سازی از مراسم شکار است.
مسیر رژه روندگان از دروازه عظیم ایشتار با آجرهای لعابی درخشان می گذشت. طرح این دروازه با برج های کنگره دار جناحیش با نوع دروازه یافت شده در معماری کهن تر بابلی و آشور مطابقت دارد. آجر کاشی یا آجر لعابی از مدتها پیش مورد استفاده بوده است ولی سطح آجرها حتی سطح آجرهایی که بخش هایی از پیکره ها بر آنها ظاهر می شد تخت بود.
بر سطوح دروازه ایشتار که با زحمات فراوان از نو بازسازی شده، ردیف هایی از پیکره های نیمرخ، اژدهای مردوک وگاو اداد با وقار تمام، یک در میان نشان داده شده اند. در اینجا خصوصیت و رسمیت ویژه هنر بین النهرین به بهترین وجه ممکن به نمایش درآمده است.
پیکره ها شکوهی چون چاوشان دارند و نام خدایان معابدی را اعلام می کنند که این راه را مقدس بدانها منتهی می شود. روشن است که درس های پیکرتراشی معمارانه بوغازی کوی و خرساباد به خوبی فرا گرفته شده اند و انطباق کاملی که بین پیکره و دیوار در جانوران دروازه ایشتار دیده می شود قرینه ای نداشته است، بدون تردید در تاریخ معماری چند تزیین رنگی و ماندگار دیگر برای سطوحی این چنین شناخته شده است.
بیشتر بخوانیم:
تحولات معماری رم و آغاز زوال قدرت امپراتوری
