اگر نمایش های مذهبی درباره پیروزی فضیلت در نظام ابدی جهان هستند، فارس ها وضعیت انسان ناکامل را در نظام اجتماعی نمایش می دهند. خیانت در زندگی زناشویی، نزاع، نیرنگ، دورویی و سایر ضعف های انسانی، موضوعات اصلی این نمایش ها به شمار می روند.
معمولاً قهرمان این داستان ها انسانی زیرک است حتی اگر گناهکار باشد، سزای انسان ساده لوح ناکامی است، زیرا احمق و زودباور است. در این نمایش ها احساسات نقشی ندارند.
نمایش های فارس در سده سیزدهم پیدا شدند. قدیمی ترین آنها که به زبان فلاندری نوشته شده است، پسرک و مرد کور نام دارد و نشان میدهد که چگونه پسرکی دغل، مرد کوری را با حقه بازی می فریبد، سپس او را کتک می زند و داراییش را می دزدد.
حالت آزاردهنده ای که مشخصه فارس است در این اثر به کمال خود رسیده است.
اکثر فارس های موجود متعلق به فرانسه و آلمان هستند و غالب آنها از نظر لحن و شکل به یکدیگر شباهت دارند. این نمایش ها طبق معمول کوتاهند، حدود چند صد سطر و به نثر نوشته شده اند. فارس ها بر اعمال جنسی و گناه تاکید زیادی می گذارند. تعداد شخصیت ها محدود و فاقد پیچیدگی است و حرکت نمایش در آنها به سادگی و سرعت توسعه می یابد.
غالب فارس های موجود فرانسوی لطیفه هایی دراماتیزه یا نمایشی شده اند و تنها یک نمایش فارس به تام پی یر پاته لین در حدود 1470 به دست آمده که آن را شاهکاری کوچک خوانده اند.
این فارس درباره تاجری است که به وسیله تکه ای پارچه فریب یک فاضی را می خورد و قاضی نیز به نوبه خود از چوپانی ظاهراً نادانت فریب می خورد. قاضی در دادگاه از بیگناهی چوپان دفاع می کند در حالی که چوپان وافعا دزدی کرده بود.
این نمایش چندان مورد توجه قرار گرفت که تا سال 1600 حدود سی بار تجدید چاپ شد.
دو نوع فارس به نام سوتی و موعظه های مفرح در فرانسه محبوبیت زیادی داشتند چون کلیسا عید احمق ها را دوست نمی داشت این دو نوع نمایش را به وجود آورد. از آن پس بسیاری از داستان ها و صحنه های عید احمق ها که در سده پانزدهم توسط اصناف یا شرکت ها تهیه می شدند و به انجمن دلخوش ها معروف بودند، حذف شد.
در بعضی نقاط این جشن ها بر عهده باسوش ها یا انجمن وکلای مدافع گذارده شده بود و اجرای این مراسم جزء وظایف صنفی آنان به شمار می رفت. روزگاری نیز جشنواره احمق ها توسط گروه های دانشجویی برپا می شد، بعدها روز اجرای این مراسم از کریسمس به ماردی گرا، روزهای اول ماه مه، یا ماه های تابستان منتقل شد.
با آنکه نمایش ها شکل های گوناگونی به خود می گرفتند اما شاخص ترین نمایش های دراماتیک همان سوتی و موعظه های مفرح بودند. موعظه های مفرح از یک سلسله خطابه های مضحک تشکیل می شد و سوتی یک نمایش فارس بود که همه شخصیت های آن را افراد ابله تشکیل می دادند.
سوتی غالباً جنبه های کمرنگ سیاسی، اجتماعی یا ساتیرهای مذهبی پیدا می کرد. اشخاص این نمایش لباس های سنتی رنگانگ و مضحک می پوشیدند و سرپوشی با گوش خر یا تاج خروس بر سر می نهادند.
در پاریس سوتی توسط دو گروه به شهرت رسید، یکی وکلای دربار و دیگری بچه های بی غم. پی یر گرینگوار معروف ترین و محبوب ترین سوتی ها را نوشته که از آن میان شاهزاده احمق ها از همه معروف تر است. این سوتی منازعه بین لویی دوازدهم و پاپ جولیوس دوم است.
به نظر می رسد که فارس در آلمان از دل جشنواره های روستایی پدیدار گشته باشد به ویژه در شب زنده داری هایی که در عید لنت برپا می شد (فارس های اولیه آلمانی عموماً شرویتاید نامیده می شدند.) چنین فارس هایی در جنوب آلمان، اتریش، سوییس و هلند نوشته می شدند اما اغلب نمایشنامه های به دست آمده متعلق به نورمبرگ هستند که در جشن های کارآموزی در کارناوال های قبل از عید لنت اجرا می شدند.
در حدود سال های 1450 این جشن های مفرح که مرکز گردهم آیی های پرشور و مجللی بودند، بخشی از زندگی مردم نورمبرگ محسوب می شدند. در این جشن ها کارآموزان نمایشنامه های کوتاهی را که نیاز چندانی به صحنه نداشت و در همه جا قابل اجرا بود، به دفعات اجرا می کردند.
دو تن از نویسندگان اولیه شرویتاید، هانس روزنپلات و هانس فولتس هستند معروف ترین نویسنده این نمایش نامه ها هانس ساش نام دارد.
شغل هانس ساش کفاشی بود اما آواز هم می خواند. آواز تک خوانی هنری بود که توسط اصناف آلمانی ابداع شده بود. ساش به عنوان خواننده سفرهای زیادی کرد و درباره شعر و درام کشورهای دیگر اطلاعاتی فراوانی به دست آورد.
ساش را مولف 198 اثر دراماتیک می شناسند که وی از میان آنها 64 نمایش را برای شرویتاید تنظیم کرده است. کارهای دیگر دراماتیک او به جز این 64 نمایشنامه اهمیت چندانی ندارند و شهرت امروزی او به خاطر فارس های اوست و بهترین فارس او دانشمند سرگردان و جن گیر نام دارد.
در این فارس دانشجویی یک استاد محقق را متقاعد می کند که قادر است شیطان را احضار کند برای این کار دانشجو از کشیشی سوءاستفاده می کند زیرا کشیش مزبور با همسر استاد رابطه نامشروع دارد و دانشجو با تهدید او را وادار به ایفای نقش شیطان می کند، کشیش و زن زناکار هرقدر به او پول می دهند تا از این کار صرف نظر گند دانشچو رضایت نمی دهد.
ساش همچنین با خراج کردن نمایش ها از شمبارت لوفن یا نمایش های کارآموزی، کیفیت آنها را نیز بالا برد. وی در هفته بین عید شب دوازدهم و عید لنت دو نمایش با استفاده از بازیگران حرفه ای اجرا میکرد. آثار او نقطه اوج درام غیرمذهبی در آلمان محسوب می شوند و اگر جنگ های مذهبی-سیاسی مانع نمی شدند، پایه گذار یک سنت نیرومند ملی می گردیدند.
در انگلستان فارس ها ابتدا از دل نمایش های مذهبی پدیدار شدند. مثلاً دومین نمایش چوپانان از مجموعه نمایشی و یک فیلد، یک فارس کاملا پیشرفته در میان نمایش های تولد مسیح به شمار است اما به عنوان آثار مستقل نمایشی، فارس تا سده شانزدهم در انگلستان مطرح نشد.
معروف ترین نمایشنامه این دوره یوهان، یوهان نوشته جان هیوود است. این نمایشنامه داستان شوهر بی عرضه ای را بازگو می کند که زنش فاسق دارد. صاحبخانه این زن و شوهر که کشیش است آن دو را از خانه بیرون می راند تا ببیند در جای دیگر چه دسته گلی به آب خواهند داد.
در همه کشورهای اروپایی قراردادهای صحنه برای فارس با قراردادهای نمایش نامه های مذهبی تفاوت مهمی ندارد. شاید تنها تفاوت این باشد که فارس ها به بیش از دو عمارت نیاز ندارند و از افکت های مخصوص نیز استفاده نمی کنند.
بیشتر بخوانیم:
جایگاه کمدی و میم و پانتومیم در میان رومیان
تئاترهای خصوصی در انگلیس و تفاوت آنها با تئاتر عمومی
جشنواره های دراماتیک در سده پنجم پیش از میلاد
لباس در دوره الیزابت چگونه بود؟